Προστασία της τομάτας (στον αγρό)

Η καλλιεργούμενη τομάτα (Lycopersicum esculentum) είναι μία εδώδιμη καλλιέργεια η οποία πρόσφατα υιοθετήθηκε. Το κέντρο καταγωγής της είναι η ορεινή περιοχή των Άνδεων (Περού, Εκουαδόρ και Χιλή). Η καλλιέργεια της τομάτας ξεκίνησε στο Μεξικό και το όνομα τομάτα προήλθε από μία ινδιάνικη γλώσσα επίσης στο Μεξικό. Από το Μεξικό εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Περίπου 450 χρόνια μετά, έγινε η εισαγωγή της στην Ευρώπη, αλλά για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρχε η αντίληψη ότι ήταν δηλητηριώδης και ότι δεν τρώγονταν.

Το γένος Lycopersicum είναι ένα σχετικά μικρό γένος της οικογένειας Solanaceae. Η καλλιεργούμενη τομάτα αναφέρεται συνήθως ως Lycopersicum esculentum, αλλά επίσης χρησιμοποιούνται και τα εναλλακτικά ονόματα Solanum lycopersicon και Lycopersicum lycopersicum. Οι καρποί από διάφορα συγγενή είδη του γένους Lycopersicum (L. pimpinellifolium, hirsutum, chilense, lycopersicoidew,peruvianum, pennellii etc.) δεν τρώγονται αλλά αυτά τα είδη αποτελούν δεξαμενή γονιδίων για βελτίωση (ειδικά για αντίσταση σε εχθρούς και ασθένειες) των καλλιεργούμενων ποικιλιών.

Μορφολογία
Ανάπτυξη
Παθήσεις
Τροφοπενία φωσφόρου νεαρών φυτών, Καρούλιασμα (συστροφή) φύλλων,Παραμόρφωση καρπών, Ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών, Ανομοιόμορφη ωρίμανση καρπών, Σχίσιμο καρπών, Ηλιακό έγκαυμα
Παθολογία – Ιοί, μυκόπλασμα
Ιός της μπρούτζινης κηλίδωσης της τομάτας, Ο ιός του μωσαϊκού του αγγουριού, Ο ιός του μωσαϊκού της τομάτας, Ο ιός Υ της πατάτας, Υπερτροφία ανθέων
Παθολογία – Βακτήρια
Βακτηριακό έλκος, Βακτηριακή στιγμάτωση και βακτηριακή κηλίδωση
Παθολογία – μύκητες
Περονόσπορος, Αλτερναρίωση, Ριζοκτονία, Σεπτορίωση, Φαιά ή τεφρά σήψη
Εχθροί
Αφίδες, Θρίπες, Το πράσινο σκουλήκι των καρπών της τομάτας, Κομβονηματώδεις, Χρυσονηματώδεις, Ο δορυφόρος της πατάτας, Τετράνυχος
Ζιζάνια
Λουβουδιά, Λαπάτσα, Πολυκόμπι, Γκαλινσόγκα, Σκαρολάχανο, Βλήτο τραχύ, Στελλάρια, Υοσκίαμος, Περικοκλάδα, Μουχρίτσα, Σετάρια, Αγρόπυρο

Μορφολογία

Βιολογία και μορφολογία

Τα καλλιεργούμενα είδη τομάτας είναι διπλοειδή (2η=24), ποώδη πολυετή φυτά. Η τομάτα είναι μία ευαίσθητη, θερμής περιόδου λαχανοκομική καλλιέργεια με άριστη θερμοκρασία ανάπτυξης τους 21-23ºC. Οι πολύ χαμηλές και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην διαμόρφωση του καρπού και παραμορφώσεις. Επίσης χρειάζεται άμεση ηλιοφάνεια. Τα σκιασμένα φυτά μπορεί επίσης να έχουν προβλήματα στην διαμόρφωση του καρπού ή καθυστέρηση καρποφορίας. Ολόκληρο το φυτό της τομάτας καλύπτεται από αδενώδεις τρίχες οι οποίες αναδίδουν ένα δυνατό άρωμα όταν σπάζουν. Τα φύλλα μπορεί να είναι τριών διαφορετικών τύπων: πραγματικό φύλλο τομάτας, τύπος mikado και τύπος πατάτας.

Ανάπτυξη
Η ανάπτυξη των φυτών τομάτας μπορεί να είναι είτε καθορισμένη είτε μη καθορισμένη. Ο πρωτογενής βλαστός από ένα νεαρό φυτό τομάτας παράγει 5 με 10 φύλλα και έπειτα παράγει μία δέσμη λουλουδιών (ανθέων). Κάθε δέσμη λουλουδιών αναφέρεται ως 'χέρι'. Στις μη καθορισμένης ανάπτυξης ποικιλίες, ο βλαστός συνεχίζει να αυξάνεται ανοδικά και οι δέσμες λουλουδιών εμφανίζονται πλευρικά του κυρίως βλαστού ή του κυρίως στελέχους. Στα θερμοκήπια, τα κύρια στελέχη αφήνονται ορισμένες φορές να αναπτύσσονται ακαθόριστα και μπορεί να φτάσουν τα 3 έως 6 μέτρα σε μήκος. Σε αυτό το σύστημα, οι βλαστικοί πλευρικοί βλαστοί ή παραβλάσταρα που σχηματίζονται στις μασχάλες των φύλλων απομακρύνονται. Αν και τα φυτά μη καθορισμένης ανάπτυξης φαίνεται να έχουν ένα κύριο στέλεχος, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Η ανάπτυξη του πρωτογενή βλαστού τελειώνει με τον σχηματισμό του πρώτου λουλουδιού. Η ανοδική ανάπτυξη συνεχίζεται επειδή η έναρξη του τελευταίου φύλλου πριν την δέσμη λουλουδιών (το οποίο στην πραγματικότητα αυξάνει για να καταλάβει μια θέση πάνω από τη δέσμη) παράγει ένα πλευρικό βλαστό. Αυτός ο πλευρικός βλαστός παράγει τρία ακόμη φύλλα πριν να καταλήξει σε μία δέσμη λουλουδιών. Η διαδικασία της έναρξης νέας ανάπτυξης από το τελευταίο φύλλο ενός πλευρικού βλαστού ξεκινάει πριν τον ακαθόριστο σχηματισμό της δέσμης λουλουδιών, δίνοντας την εμφάνιση ενός κεντρικού βλαστού με μία δέσμη λουλουδιών ανάμεσα σε κάθε τρία φύλλα. Στις καθορισμένης ανάπτυξης ποικιλίες, η διαδικασία διαφέρει στο ότι ο πλευρικός βλαστός πάνω από την πρώτη δέσμη λουλουδιών παράγει 0 έως 2 φύλλα και μία δέσμη λουλουδιών αλλά όχι περαιτέρω βλαστούς. Έτσι σταματά η ανοδική αύξηση του φυτού , κάνοντας το κεντρικό στέλεχος πολύ κοντότερο. Αρκετοί πλευρικοί βλαστοί ξεκινούν από τον κεντρικό, δίνοντας στο φυτό θαμνώδη εμφάνιση, αλλά τελικά ο καθένας καταλήγει σε μία δέσμη λουλουδιών. Η ταυτόχρονη ανάπτυξη πολλών δεσμών λουλουδιών προάγει την πρωιμότητα και την ταυτόχρονη ωρίμανση των καρπών σε σύγκριση με τις μη καθορισμένης ανάπτυξης ποικιλίες. Οι βλαστοί από τα ημικαθορισμένης ανάπτυξης φυτά παράγουν διάφορες δέσμες λουλουδιών πλευρικά του κυρίως στελέχους, όπως και τα μη καθορισμένης ανάπτυξης, αλλά τελικά ο βλαστός καταλήγει σε μία δέσμη λουλουδιών όπως στα καθορισμένης ανάπτυξης φυτά. Οι περισσότερες βιομηχανικές και επιτραπέζιες τομάτες είναι καθορισμένης ανάπτυξης, επειδή το μικρό ύψος του φυτού κάνει ευκολότερο το δέσιμο με πασσάλους και η ταυτόχρονη ωρίμανση μειώνει την περίοδο συγκομιδής και έτσι γενικά μειώνεται το κόστος σε εργατικά. Τα μη καθορισμένης ανάπτυξης φυτά χρησιμοποιούνται σε καλλιέργεια στο θερμοκήπιο και στο σπίτι εξαιτίας της μεγαλύτερης και λιγότερο ταυτόχρονης περιόδου συγκομιδής.

Άνθη και καρποί
Ένα φυτό μπορεί να φέρει αρκετές ταξιανθίες (6-8 σε συνθήκες αγρού) οι οποίες αποτελούνται συνήθως από 4-10 άνθη. Τα άνθη της τομάτας είναι σχετικά μικρά και αποτελούνται από πεντάλοβη στεφάνη και κάλυκα. Ο κώνος του στήμονα εμφανίζει μία σύμφυση πέντε ανθήρων γύρω από την ωοθήκη, τον στύλο και το στίγμα. Η γύρη ελευθερώνεται στο εσωτερικό του ανθήρα, και έτσι εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο αυτογονιμοποίησης. Για επιτυχή γονιμοποίηση είναι απαραίτητη κάποια κίνηση του φυτού. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με ρεύματα αέρα ή με τα έντομα. Αν η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της άνθησης είναι ή πολύ χαμηλή ή πολύ υψηλή, η γύρη δεν μπορεί να βλαστήσει και τα άνθη δεν γονιμοποιούνται με αποτέλεσμα είτε την πτώση των ανθέων ή το σχηματισμό σχεδόν άσπερμων διογκωμένων καρπών. Τέτοιες θερμοκρασίες μπορεί επίσης να προκαλέσουν παραμορφώσεις καρπών, τις λεγόμενες catfaces, οι οποίες είναι αποτέλεσμα του ημιτελούς διαχωρισμού των κυττάρων κατά την διάρκεια των αρχικών σταδίων της ανάπτυξης των λουλουδιών και των καρπών. Από βοτανική άποψη, ο καρπός είναι ρώγα. Εσωτερικά μπορεί να έχει δύο έως αρκετές κοιλότητες (χωρίσματα της ωοθήκης). Οι αγρίου τύπου (cherry tomatoes) τομάτες έχουν δύο κοιλότητες, οι περισσότερες εμπορικές ποικιλίες έχουν 4-6 κοιλότητες και οι βιομηχανικές τομάτες έχουν περισσότερες κοιλότητες. Το χρώμα του καρπού στην πλήρη ωριμότητα είναι συνήθως έντονο κόκκινο, αλλά μπορεί επίσης να είναι δίχρωμος (κόκκινος και κίτρινες γραμμές), κίτρινος, πορτοκαλί, σχεδόν μαύρος, πράσινος ή ακόμη και άσπρος. Το κόκκινο χρώμα προέρχεται από δύο καροτενοειδείς χρωστικές, το λυκοπένιο και το β-καροτένιο. Όσο πιο μεγάλη είναι η περιεκτικότητα σε λυκοπένιο, τόσο πιο βαθύ κόκκινο είναι το χρώμα του καρπού. Αντιθέτως αν η θερμοκρασία είναι πολύ υψηλή η σύνθεση του λυκοπενίου μειώνεται και το χρώμα του καρπού είναι πορτοκαλί. Το τελικό χρώμα του καρπού δίνεται από την αναλογία μεταξύ του χρώματος της επιδερμίδας και του χρώματος της σάρκας. Υπάρχουν τουλάχιστο έξι διαφορετικοί τύποι καρπών: οι πιο συνηθισμένες κλασσικές στρόγγυλες τομάτες, οι μικρότερες κοκτέιλ (cherry tomatoes), οι χαρακτηριστικές οβάλ τομάτες σαν δαμάσκηνα (plum tomatoes), οι μεγαλύτερου μεγέθους (beef tomatoes) τομάτες και οι τομάτες με το σχήμα τσαμπιού σταφυλιού (vine ή truss tomatoes), οι οποίες μπορεί να έχουν οποιοδήποτε από τα προαναφερόμενα σχήματα και οι οποίες πωλούνται μαζί με το στέλεχος του καρπού. Η ανάπτυξη του καρπού έως την πλήρη ωρίμανση μπορεί να διαρκέσει διάστημα μεταξύ 6-10 εβδομάδων. Σύμφωνα με τον χρόνο ανάμεσα στη μεταφύτευση και στη συγκομιδή, οι ποικιλίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: πρώιμες οι οποίες χρειάζονται 50-65 ημέρες, μέσης περιόδου (70-80 ημερών), και όψιμες ποικιλίες (85-95 ημερών). Τα στάδια ωρίμανσης των καρπών τομάτας είναι: στάδιο ανωριμότητας, πράσινης ωρίμανσης, κύμα ωρίμανσης, ροζ και κόκκινης ωρίμανσης. Οι επιτραπέζιες τομάτες συχνά συγκομίζονται όταν είναι πράσινες (στάδιο πράσινης ωρίμανσης) επειδή έτσι αντέχουν καλύτερα τους σκληρούς χειρισμούς από ότι στα πιο ώριμα στάδια. Μόνο οι τομάτες με το σχήμα τσαμπιού σταφυλιού συγκομίζονται αργότερα και ίσως προτιμώνται από κάποιους καταναλωτές εξαιτίας του καλύτερης γεύσης τους. Οι καρποί της τομάτας περιέχουν περίπου 95% νερό και κατά το υπόλοιπο μέρος συνίστανται από σάκχαρα, οργανικά οξέα και άλλα συστατικά τα οποία δίνουν στον καρπό χαρακτηριστική γεύση και υφή. Οι βιομηχανικές ποικιλίες έχουν πιο παχιά κυτταρικά τοιχώματα και υψηλότερη περιεκτικότητα σε διαλυτά στερεά. Οι καρποί είναι σημαντική πηγή αντιοξειδωτικών. Ένα από τα πιο σημαντικά από αυτά, το καροτενοειδές λυκοπένιο, μειώνει για παράδειγμα τον κίνδυνο για καρκίνο του προστάτη. Εκτιμάται επίσης υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Οι καρποί καταναλώνονται ως λαχανικά. Τρώγονται είτε φρέσκοι σαν κολατσιό ή ως σαλάτα ή βρασμένοι σε σάλτσες, σούπες ή σε μερικά παραδοσιακά φαγητά όπως η πίτσα κλπ. Μερικές ποικιλίες βελτιώνονται ειδικά για υπέρ υψηλή περιεκτικότητα σε καροτενοειδή και χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία.

Ποικιλίες
Από γενετική άποψη, οι υπάρχουσες ποικιλίες τομάτας είτε είναι κλασικοί πληθυσμοί που αποκτήθηκαν με κλασική βελτίωση ή είναι F₁ υβρίδια τα οποία αποκτήθηκαν από ειδικές γονικές ομομικτικές σειρές με σταυρογονιμοποίηση. Σ’ αυτή την περίπτωση όλα τα φυτά τα οποία προέρχονται από μία σταυρογονιμοποίηση είναι γενετικά ομοιόμορφα. Το πλεονέκτημα των F₁ υβριδίων είναι το φαινόμενο της ετέρωσης, το οποίο σημαίνει ότι οι απόγονοι από δύο συγκεκριμένες ομομικτικές σειρές δίνουν πολύ υψηλότερη απόδοση και ποιότητα από ότι οι γονικές σειρές. Για να επιτευχθεί αυτό το φαινόμενο για κάθε γενιά σπόρων οι γονικές σειρές πρέπει να σταυρογονιμοποιούνται (δεν είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν φυτά από σπόρους από την F₁γενιά, επειδή στην F₂γενιά τα χαρακτηριστικά των φυτών διαχωρίζονται). Για αυτό τον λόγο οι σπόροι των F₁υβριδίων είναι πιο ακριβοί, αλλά εξαιτίας των ιδιοτήτων τους τείνουν να επικρατήσουν. Οι ποικιλίες και τα υβρίδια βελτιώνονται επίσης για ανθεκτικότητα σε ορισμένες ασθένειες και εχθρούς αλλά και στο σχίσιμο των καρπών και στο βραδύ μετασυλλεκτικό μαλάκωμα.

Ανάπτυξη

Εγκατάσταση καλλιέργειας
Η τομάτα συνήθως καλλιεργείται ως ετήσια καλλιέργεια. Οι σπόροι συνήθως σπέρνονται κατά τη διάρκεια του δεύτερου δεκαπενθήμερου του Μαρτίου σε κιβώτια με καλό υπόστρωμα τύρφης, τα οποία κρατούνται στα θερμοκήπια. Τα φυτά με πλήρη ανεπτυγμένες κοτυληδόνες και εμφάνιση του πρώτου πραγματικού φύλλου μεταφυτεύονται είτε σε άλλο κιβώτιο ή μεμονωμένα σε ξεχωριστά κιβώτια. Τα φυτά πρέπει να έχουν αρκετό χώρο το ένα από το άλλο ώστε να εξασφαλίζεται αρκετό φως για την ανάπτυξή τους. Κατά τη διάρκεια σκιερών ημερών η θερμοκρασία πρέπει να είναι χαμηλή για να εμποδιστεί η υπερβολική επιμήκυνση των φυτών. Η καλλιέργεια στα θερμοκήπια διαρκεί περίπου 6-7 εβδομάδες. Η σκληραγώγηση των μεταφυτευμένων φυτών πριν την φύτευσή τους στο χωράφι είναι απαραίτητη για την αποφυγή μηχανικής ζημιάς κατά την διάρκεια της μεταφύτευσης και την αποφυγή καταστροφής από την ηλιακή ακτινοβολία και τον αέρα μετά την μεταφύτευση. Η θερμοκρασία πρέπει να κατέβει και το πότισμα να μειωθεί. Στα θερμοκήπια τα τζάμια πρέπει να μετακινούνται κατά την διάρκεια της ημέρας. Ένα καλό μεταφυτευμένο φυτό πρέπει να είναι συνεκτικό, με σκληρό χοντρό στέλεχος και σκούρα πράσινα φύλλα. Αυτά τα μεταφυτευμένα φυτά φυτεύονται στον αγρό (χωράφι) στα μέσα Μαΐου συνήθως με την εμφάνιση της πρώτης ταξιανθίας. Τα μεταφυτευμένα φυτά αναπτύσσονται πιο γρήγορα μετά την μεταφύτευση αλλά είναι πιο ακριβά. Μία άλλη δυνατότητα είναι η άμεση σπορά στον αγρό. Αυτό κυρίως γίνεται για τις βιομηχανικές τομάτες. Σ’ αυτή την περίπτωση οι σπόροι σπέρνονται κατά τη διάρκεια του τελευταίου δεκαήμερου του Απριλίου. Οι ηλιόλουστες τοποθεσίες προτιμώνται. Βαθιές κοιλάδες και υδάτινες κλειστές τοποθεσίες με υψηλή υγρασία αέρα πρέπει να αποφεύγονται. Οι τομάτες καλλιεργούνται επιτυχώς σε πολλούς τύπους εδαφών αλλά τα εδάφη με ιλύ ή άργιλο και υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία θεωρούνται τα πιο παραγωγικά. Φρέσκια κοπριά δεν πρέπει να εφαρμόζεται πριν την καλλιέργεια της τομάτας. Απαραίτητη είναι η καλή αποστράγγιση του εδάφους. Το άριστο pH είναι από 6 έως 6.5. Οι διαδικασίες προετοιμασίας του χωραφιού εξαρτώνται από την τοποθεσία και είναι μηχανοποιημένες και πρέπει να λαμβάνονται επίσης υπ΄ όψη όλες οι απαιτήσεις των φυτών καθώς και η τεχνολογία της καλλιέργειας.
Διατήρηση
Η άρδευσή και η λίπανση είναι επίσης απαραίτητες για καλή απόδοση και ποιότητα επειδή τα φυτά μεγαλώνουν πολύ γρήγορα αλλά η υπερβολική άρδευση και οι υψηλές δόσεις αζώτου κάνουν τα φυτά ευπαθή σε ασθένειες των φύλλων. Περίσσεια αζώτου ή άλλων στοιχείων μπορεί επίσης να επιφέρει ανεπάρκεια ασβεστίου στους καρπούς, την λεγόμενη ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών (blossom end rot). Ακανόνιστη άρδευση μπορεί να προκαλέσει σχίσιμο των καρπών. Το σκέπασμα με άχυρα ή πλαστική μεμβράνη θα ήταν ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πολύ ακριβό. Αν η συγκομιδή δεν γίνει μηχανικά το δέσιμο με πασσάλους μπορεί να εφαρμοστεί για να κρατηθεί η φυτεία όρθια ώστε να επιτρέπει την κίνηση του αέρα διαμέσου αυτής γεγονός το οποίο ελαχιστοποιεί τις υγρές περιόδους μετά από βροχόπτωση ή δροσιά και μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης ασθενειών που απαιτούν υψηλή υγρασία. Κάτω από συνθήκες όπως αυτές της Τσεχίας, οι καρποί των πολύ πρωίμων ποικιλιών (όταν μεταφυτεύονται) μπορεί να συγκομιστούν στο τέλος Ιουνίου ή αρχές Ιουλίου. Οι τελευταίοι καρποί πρέπει να συγκομίζονται πριν τις πρώτες παγωνιές κατά την διάρκεια του πρώτου δεκαήμερου του Οκτωβρίου.

Παθήσεις

Τροφοπενία φωσφόρου νεαρών φυτών

Αίτια: Χαμηλές θερμοκρασίες, έλλειψη (ανεπάρκεια) φωσφόρου.

Εμφάνιση και σημασία:
Η τροφοπενία συμβαίνει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και/ή πολύ υγρό υπόστρωμα, ειδικά σε νεαρά φυτά.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:
Τα φύλλα και τα στελέχη αποκτούν κόκκινη προς βυσσινή απόχρωση. Αυτό φαίνεται καλύτερα από την κάτω πλευρά των φύλλων. Αν η περίοδος των μη ευνοϊκών συνθηκών επιμηκυνθεί, τα φυτά γίνονται κίτρινα και τελικά μπορεί να πεθάνουν.

Μην μπερδεύεται αυτά τα συμπτώματα με τα αρχικά συμπτώματα της υπερτροφίας ανθέων (stolbur) , τα οποία συνήθως συμβαίνουν πολύ αργότερα στον αγρό.

Έλεγχος:

-Αύξηση θερμοκρασίας

-Χρήση υποστρώματος με καλύτερη δομή και ισορροπημένα επίπεδα θρεπτικών στοιχείων.

Καρούλιασμα (συστροφή) φύλλων

Αίτια: αντίδραση στην αφαίρεση πλάγιων βλαστών.

Εμφάνιση και σημασία:
Αυτή η πάθηση είναι αρκετά συχνή στις μη καθορισμένης ανάπτυξης ποικιλίες στις οποίες αφαιρούνται οι πλευρικοί βλαστοί αλλά έχει ελάχιστη σημασία για την απόδοση.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Τα φύλλα, ιδιαίτερα στη βάση του φυτού, συστρέφονται προς τα πάνω γύρω από το κεντρικό νεύρο. Όσο πιο μεγάλη είναι η ανάπτυξη των φυτών τόσο πιο έντονο μπορεί να είναι το καρούλιασμα. Τα πιο έντονα συμπτώματα συμβαίνουν όταν η κορυφή του φυτού αφαιρεθεί. Η έντονη ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να κάψει την κάτω πλευρά των φύλλων.

Μην μπερδεύετε αυτά τα συμπτώματα με συμπτώματα που προκαλούν οι ασθένειες από ιούς. Σ’ αυτή την περίπτωση συστρέφονται κυρίως τα πάνω φύλλα.

Έλεγχος:

-Δεν είναι απαραίτητος ο έλεγχος.

Παραμόρφωση καρπών

Αίτια:
Χαμηλές ή πολύ υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της άνθισης και της ανάπτυξης των νεαρών καρπών.

Εμφάνιση και σημασία:
Αυτή η πάθηση είναι αρκετά συχνή ιδιαίτερα στην αρχή της περιόδου. Οι καρποί με περισσότερες κοιλότητες είναι πιο ευπαθείς. Οι προσβεβλημένοι καρποί δεν είναι εμπορεύσιμοι.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Ακανόνιστες νεκρώσεις συμβαίνουν κυρίως στο κορυφαίο τμήμα του καρπού με μερικές επεκτάσεις στο κύριο μέρος. Οι νεκρώσεις μπορεί να καλύπτονται από μαύρη εξάνθηση μυκήτων αν ο καιρός είναι υγρός.
Μην θεωρείτε ότι η μαύρη εξάνθηση μυκήτων είναι η αιτία για τις νεκρώσεις.
Μην μπερδεύετε αυτά τα συμπτώματα με εκείνα που προκαλεί η έλλειψη ασβεστίου-βλέπε παρακάτω.

Έλεγχος:

- σε συνθήκες αγρού δεν υπάρχει πραγματικός έλεγχος,

- προσπαθήστε να επιλέγετε λιγότερο ευπαθείς ποικιλίες.

Ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών

Αίτιο: Έλλειψη ασβεστίου.

Εμφάνιση και σημασία:
Αυτή η πάθηση είναι πολύ συχνή, ειδικά στα ελαφριά εδάφη. Οι προσβεβλημένοι καρποί δεν είναι πλέον εμπορεύσιμοι. Αυτή η πάθηση μπορεί να συμβεί ακόμα και σε εδάφη με πολύ υψηλά επίπεδα ασβεστίου αν οι συνθήκες για την πρόσληψή του δεν είναι ευνοϊκές.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Μικρή έλλειψη ασβεστίου προκαλεί ελαφριά συμπτώματα. Σ’ αυτή την περίπτωση το κορυφαίο τμήμα του καρπού μοιάζει σαν να βουρτσίστηκε. Μεγάλη έλλειψη ασβεστίου προκαλεί κατάρρευση κυττάρων στην κορυφή του καρπού η οποία οδηγεί σε νεκρώσεις. Μερικές φορές αυτές οι νεκρώσεις είναι ορατές μόνο στο εσωτερικό του καρπού. Οι νεκρώσεις μπορεί να καλύπτονται από μαύρη εξάνθηση μύκητα αν ο καιρός είναι υγρός. Οι καρποί που μοιάζουν με δαμάσκηνο είναι πιο ευαίσθητοι. Εξαιτίας του ανταγωνισμού για ασβέστιο μεταξύ των φύλλων και των καρπών, οι καρποί από τα πιο εύρωστα φυτά παθαίνουν μεγαλύτερη ζημιά.

Μην θεωρείτε ότι η μαύρη εξάνθηση μύκητα είναι η αιτία για τις νεκρώσεις.

Μην μπερδεύετε αυτά τα συμπτώματα με εκείνα των παραμορφωμένων καρπών (catfaces). Η ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών συμβαίνει πάντα πάνω και γύρω από την κορυφή των καρπών. Οι νεκρώσεις είναι συνήθως στρόγγυλες και ελαφρά βυθισμένες. Οι παραμορφώσεις καρπών (Catfaces) συμβαίνουν στην κορυφή του καρπού και συνήθως όχι μόνο εκεί ώστε ο καρπός αποκτά αρκετά ακανόνιστο σχήμα με προεκτάσεις στα πάνω τμήματά του. Οι άκρες των παραμορφώσεων φαίνονται σαν να σχίστηκαν.

Έλεγχος:

Η προσθήκη ασβεστίου στο έδαφος δεν είναι πάντοτε λύση. Πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες της πρόσληψης ασβεστίου:

- κανονικότητα άρδευσης (αποφυγή πλεονάσματος νερού ή έλλειψης νερού),

- κανονικότητα λίπανσης (αποφυγή υπερβολικού αζώτου και άλλων στοιχείων),

- άμεσος ψεκασμός του φυτού με λιπάσματα που περιέχουν ασβέστιο.

Ανομοιόμορφη ωρίμανση καρπών

Αίτια:Εξαιρετικά χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες ή μεγάλες διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας κατά τη διάρκεια ανάπτυξης των καρπών, ειδικά όταν πλησιάζει η ωρίμανση των καρπών, φτωχή θρέψη με κάλιο.

Εμφάνιση και σημασία:
Η ανομοιόμορφη ωρίμανση καρπών είναι πολύ συχνή δυσλειτουργία αλλά τέτοιοι καρποί είναι συχνά εμπορεύσιμοι επειδή οι καταναλωτές συνήθως δεν αντιλαμβάνονται ότι οι καρποί έχουν πάθει ζημιά.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Το πάνω μέρος (γύρω από τον κάλυκα) καθυστερεί στην ωρίμανση και μένει πράσινο έως κίτρινο ακόμη και όταν το ακραίο μέρος είναι αρκετά ώριμο. Μερικές φορές αυτό το σύμπτωμα είναι ορατό μόνο στο διαγώνιο τμήμα του καρπού. Η γεύση του κατεστραμμένου μέρους ποτέ δεν είναι καλή

Έλεγχος:

- ισορροπημένη λίπανση,

- ορισμένες ποικιλίες είναι λιγότερο ευαίσθητες.

Σχίσιμο καρπών

Αίτια: Ασταθείς συνθήκες υγρασίας (ξηρή περίοδος που ακολουθείται από περιστασιακή βροχόπτωση ή άρδευση ).

Εμφάνιση και σημασία:
Το σχίσιμο των καρπών είναι πολύ συχνή ζημιά στις καλλιέργειες στον αγρό. Οι σχισμένοι καρποί προσβάλλονται επιπλέον από μικροοργανισμούς που προκαλούν σήψεις και δεν είναι πλέον εμπορεύσιμοι.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Το σύμπτωμα είναι το βαθύ σχίσιμο των καρπών, είτε ακτινωτά ή ομόκεντρα. Οι σχισμένοι καρποί σαπίζουν.

Μην συγχέετε αυτά τα συμπτώματα με την τοξικότητα όπου το σχίσιμο είναι πολύ ρηχό, μόνο στην επιδερμίδα.

Έλεγχος:

- κανονικότητα άρδευσης

- ανθεκτικές ποικιλίες υπάρχουν, αλλά οι καρποί τους μπορεί επίσης να πάθουν ζημιά αν συμβούν μεγάλες αλλαγές στην υγρασία.

Ηλιακό έγκαυμα

Αίτια:ξαφνική έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.

Εμφάνιση και σημασία:
Τα εγκαύματα από τον ήλιο στα φύλλα είναι αρκετά συχνά μετά από την μεταφύτευση των φυτών στον αγρό, οι καρποί παθαίνουν λιγότερη ζημιά, συνήθως όταν τα φύλλα που τους καλύπτουν αφαιρούνται είτε από τους καλλιεργητές ή καταστρέφονται από κάποια ασθένεια και ακολουθεί ηλιόλουστος καιρός. Οι κατεστραμμένοι καρποί δεν είναι εμπορεύσιμοι, τα κατεστραμμένα φύλλα σύντομα αντικαθίστανται από νέα.

Συμπτώματα και παθήσεις που συγχέονται:

Συνήθως στο πάνω μέρος των καρπών εμφανίζονται σχεδόν άσπρες και σχετικά μεγάλες κηλίδες. Η επιφάνειά τους είναι σκληρή σαν δέρμα. Στα φύλλα εμφανίζονται άσπρες κηλίδες λεπτές σαν χαρτί. Και στις δύο περιπτώσεις οι άκρες των κηλίδων είναι σχετικά πολύ απότομες. Κάτω από υψηλή υγρασία μπορεί να εμφανιστούν μαύρες εξανθήσεις μυκήτων οι οποίες δεν πρέπει να θεωρηθούν ότι είναι η αιτία των ζημιών.

Έλεγχος:

- κατάλληλη σκλήρυνση των φυτών πριν την μεταφύτευση,

- έλεγχος των ασθενειών των φύλλων

- μην αφαιρείτε τα φύλλα όταν αναμένεται ηλιόλουστος καιρός.

Παθολογία – Ιοί, μυκόπλασμα

Ιός της μπρούτζινης κηλίδωσης της τομάτας

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών του ιού TSWV είναι εξαιρετικά ευρύ, προσβάλλει περίπου 170 είδη λαχανοκομικών, ετήσια και πολυετή καλλωπιστικά και ζιζάνια.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο ιός συναντάται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες με εξαίρεση πιθανόν την Σκανδιναβία. Αυτός ο ιός έχει καταχωρηθεί στην λίστα EPPO η οποία περιλαμβάνει τα παθογόνα που είναι σε καραντίνα. Μπορεί να προκαλέσει καταστροφή των φυτών με σημαντικές απώλειες στην απόδοση και στα θερμοκήπια αλλά και στο χωράφι.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Τα συμπτώματα ποικίλουν. Στα προσβεβλημένα φυτά εμποδίζεται η ανάπτυξη και τα παλιότερα φύλλα γίνονται κίτρινα και μαραίνονται. Μικρές κυκλικές κηλίδες και κίτρινα στίγματα δίνουν στα φύλλα χάλκινη εμφάνιση. Οι καρποί συνήθως φαίνονται πράσινοι, κίτρινοι και κόκκινοι, αλλά η νέκρωση είναι πιθανή. Η πρώιμη προσβολή των φυτών μπορεί να εμποδίσει την παραγωγή καρπών.

Τα συμπτώματα του ιού αυτού μπορούν να μπερδευτούν με αυτά άλλων ιών. Αν υπάρχουν υποψίες πρέπει να απευθύνεστε σε πιστοποιημένα εργαστήρια για τον έλεγχο των φυτών.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Τα φυτά τομάτας συνήθως προσβάλλονται στο θερμοκήπιο κατά την διάρκεια της ανάπτυξης των μεταφυτευμένων φυτών. Ο ιός TSWV μεταδίδεται από τα έντομα θρίπες και κυρίως από το είδος Frankliniella occidentalis. Μόνο έντομα που έχουν πρόσβαση στα προσβεβλημένα φυτά όπως οι νύμφες μπορεί να μεταδώσουν τον ιό. Σημαντική πηγή μόλυνσης του ίου είναι τα πολυετή καλλωπιστικά φυτά και τα ζιζάνια, στα θερμοκήπια πηγή μόλυνσης του ιού είναι τα καλλωπιστικά που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια του χειμώνα.

Έλεγχος:

Ο έλεγχος είναι πολύ δύσκολος. Προληπτικά μέτρα είναι χρήσιμα:

- ανθεκτικές ποικιλίες,

- μείωση των θρίπων

- απομάκρυνση από πιθανές πηγές μόλυνσης και απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών.

Ο ιός του μωσαϊκού του αγγουριού

Εύρος ξενιστών:
Όπως ο ιός TSWV έτσι και ο CMV έχει μεγάλο εύρος ξενιστών στο οποίο συμπεριλαμβάνονται ζιζάνια, λαχανικά και καλλωπιστικά φυτά.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο ιός CMV θεωρείται ένα σημαντικό παθογόνο της τομάτας στις εύκρατες περιοχές σε όλο τον κόσμο.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Τα συμπτώματα της προσβολής ποικίλουν. Τα φυτά που έχουν προσβληθεί νωρίς είναι κίτρινα, θαμνώδη, έχει ανακοπεί η ανάπτυξή τους και εμφανίζουν κηλίδες στα φύλλα. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι νημάτωση- περιορισμός των ελασμάτων των φύλλων κατά μήκος του κεντρικού νεύρου μόνο- το οποίο αποκαλείται ‘κορδόνι παπουτσιού’. Τα πολύ προσβεβλημένα φυτά έχουν λίγους μικρούς καρπούς με καθυστερημένη ωρίμανση. Σε περιοχές όπου ο ιός CMV απαντάται με δορυφορικό RNA το κύριο σύμπτωμα είναι σοβαρές νεκρώσεις των φυτών.

Η νημάτωση είναι αρκετά χαρακτηριστικό σύμπτωμα ακόμα και όταν παρόμοιο σύμπτωμα μπορεί να οφείλεται σε ορισμένα ζιζανιοκτόνα αλλά αν το φυτό παρουσιάζει μόνο κηλίδες στα φύλλα και ανακοπή της ανάπτυξής του, τότε μπορεί να μπερδευτεί με ασθένειες άλλων ιών. Σ’ αυτή την περίπτωση τα φυτά πρέπει να ελέγχονται από πιστοποιημένα εργαστήρια.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Ο ιός CMV μεταδίδεται από περισσότερα από 60 είδη αφίδων, συμπεριλαμβανομένου του είδους Myzus persicae με μη έμμονο τρόπο. Πολυάριθμα ζιζάνια και καλλωπιστικά φυτά εξυπηρετούν ως πηγή πρόσληψης του ιού

Έλεγχος:
Χρήσιμα είναι μόνο τα προληπτικά μέτρα:

- μείωση των αφίδων, και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό κατά την διάρκεια ανάπτυξης των μεταφυτευμένων φυτών στο θερμοκήπιο γιατί τα μεγαλύτερα φυτά είναι πιο ανθεκτικά στονCMV από τα νεαρά,

- μείωση των ζιζανίων τα οποία αποτελούν εστία εξάπλωσης του ιού,

- απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών,

- απομόνωση της καλλιέργειας τομάτας αγρού από τις γειτονικές καλλιέργειες χρησιμοποιώντας για φράχτη καλλιέργειες ψηλές και ανθεκτικές όπως το καλαμπόκι,

- εξαιτίας της μη έμμονης μετάδοσης του ιού από τα έντομα, τα εντομοκτόνα έχουν περιορισμένη επίδραση στην εξάπλωση του ιού στις τομάτες.

Ο ιός του μωσαϊκού της τομάτας

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών είναι αρκετά ευρύ, περιλαμβάνει τα είδη της οικογένειας Solanaceae και μερικά είδη από τις οικογένειες Aizoaceae, Amaranthaceae και Chenopodiaceae.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο ιός ToMV υπάρχει σε όλο τον κόσμο και μπορεί να προκαλέσει σημαντικές απώλειες στις αποδόσεις της τομάτας, οι οποίες εξαρτώνται από τον χρόνο της προσβολής αλλά στην Τσεχία σπάνια συμβαίνουν σοβαρές απώλειες.
Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Τα συμπτώματα της προσβολής ποικίλουν. Το πιο κοινό σύμπτωμα είναι διάστικτες περιοχές στα φύλλα χρώματος ανοιχτού έως σκούρου πράσινου. Τα φυτά που προσβάλλονται νωρίς έχουν καθυστερημένη ανάπτυξη και είναι χλωρωτικά. Μπορεί επίσης να συμβεί κατσάρωμα των φύλλων και παραμόρφωση καθώς επίσης και ραβδώσεις στο μίσχο. Στους καρπούς μπορεί να εμφανιστεί μωσαϊκό και παραμορφώσεις, το εσωτερικό σύμπτωμα είναι καφέτιασμα των αγγείων. Στα φυτά που προσβάλλονται νωρίς τα άνθη είναι στείρα και έτσι σε μεταγενέστερο στάδιο προσβολής δεν φέρουν καρπούς.

Τα συμπτώματα της προσβολής συγχέονται με ασθένειες άλλων ιών, γι’ αυτό το λόγο συνίσταται έλεγχος των φυτών από πιστοποιημένα εργαστήρια.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Πηγή του ιού είναι τα μολυσμένα φυτικά υπολείμματα στο έδαφος και επίσης οι μολυσμένοι από τον ιό σπόροι. Ο ιός ToMV είναι εξαιρετικά σταθερός και μπορεί να παραμείνει στο έδαφος ανάλογα με την υγρασία και την μικροβιακή δραστηριότητα του εδάφους από μήνες έως χρόνια. Μεταδίδεται μηχανικά πολύ εύκολα με απλό άγγιγμα των φυτών κατά την διάρκεια διαφόρων εργασιών στην περίοδο της καλλιέργειας. Επίσης τα νεαρά φυτά μπορεί να προσβληθούν από τον ιό κατά την διάρκεια της μεταφύτευσης από μηχανικές πληγές.

Έλεγχος:

- αμειψισπορά,

- απολύμανση του υποστρώματος του σπόρου με ατμό (η απολύμανση με χημικά μέσα μπορεί να επιμηκύνει την παρουσία του ιού),

- μεταχείριση του σπόρου με 10% trisodium phosphate για τουλάχιστο 15 λεπτά ή θερμική μεταχείριση των ξηρών σπόρων στους 70ºC για 2-4 ημέρες,

- συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό όταν χειριζόμαστε τα φυτά,

- απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών,

- ανθεκτικές ποικιλίες.

Ο ιός Υ της πατάτας

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών του ιού PVY περιλαμβάνει κυρίως την πατάτα και άλλα είδη της οικογένειαςSolanaceae.
Εμφάνιση και σημασία:
Ο ιός PVY εμφανίζεται πολύ συχνά στις τομάτες, ειδικά σε περιοχές όπου καλλιεργείται και πατάτα. Τα κοινά στελέχη του ιού προκαλούν μικρή μείωση στην παραγωγή, αλλά τα στελέχη που προκαλούν νεκρώσεις καταστρέφουν σοβαρά τα φυτά.
Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Τα κοινά στελέχη του ιού προκαλούν μωσαϊκό και στίγματα στα φύλλα. Τα νεκρωτικά στελέχη προκαλούν νεκρώσεις των ιστών κατά μήκος των νεύρων των φύλλων (οι οποίες φαίνονται καλύτερα στην κάτω πλευρά του φύλλου) και συνεπώς νέκρωση σε όλο το φύλλο.

Οι νεκρώσεις είναι αρκετά σαφές σύμπτωμα αλλά τα στίγματα μπορεί να μπερδευτούν και με ασθένειες που προκαλούν άλλοι ιοί. Σ’ αυτή την περίπτωση συνίσταται έλεγχος των φυτών από πιστοποιημένα εργαστήρια.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Σε περιοχές που δεν καλλιεργούνται σολανώδη είδη (δηλαδή είδη της οικογένειας Solanaceae) κατά την διάρκεια του χειμώνα στον αγρό μόνο η πατάτα μπορεί να αποτελέσει εστία μόλυνσης καθώς επίσης και ορισμένα ζιζάνια (Senecio sp.). Ο ιός μεταδίδεται από διάφορα είδη αφίδων (το είδος Myzus persicae είναι πιθανόν το πιο σημαντικό) με μη έμμονο τρόπο. Ο μηχανικός τόπος μετάδοσης φαίνεται να έχει μικρή σημασία στον αγρό.

Έλεγχος:
Χρήσιμα είναι μόνο τα προληπτικά μέτρα:

- μείωση των αφίδων κατά την διάρκεια της ανάπτυξης των μεταφυτευμένων φυτών,

- στα θερμοκήπια απομάκρυνση της καλλιέργειας τομάτας από αυτή της πατάτας και/ή απομάκρυνση από τα καλλωπιστικά φυτά της οικογένειας Solanaceae,

- απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών,

- Ορισμένες ποικιλίες είναι ανθεκτικές στα περισσότερα στελέχη του ιού PVY.

Υπετροφία ανθέων

Εύρος ξενιστών: Stolbur phytoplasma
(στην πραγματικότητα αυτή η ασθένεια παραδοσιακά λέγεται στόλμπουρ, αλλά πιθανόν άλλα είδη φυτοπλασμάτων είναι υπεύθυνα γι’ αυτή.)
Εμφάνιση και σημασία:
Αυτή η ασθένεια μπορεί να εμφανιστεί στις τομάτες αλλά συνήθως περιορισμένος αριθμός φυτών προσβάλλεται. Αν προσβληθούν, τα φυτά σύντομα γίνονται στείρα, έτσι σε περιπτώσεις πολύ μεγάλης προσβολής μπορεί να συμβεί μεγάλη απώλεια στις αποδόσεις..
Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Η υπερτροφία των ανθέων είναι πολύ τυπικό σύμπτωμα αρχικά. Στη συνέχεια, τα ελάσματα των φύλλων μικραίνουν υπερβολικά και αποκτούν κόκκινο προς κίτρινο χρώμα. Πολύ χαρακτηριστική είναι η όρθια ανάπτυξη των φύλων και των ταξιανθιών. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί διογκώνονται, τα άνθη είναι παραμορφωμένα, έχουν πράσινα πέταλα και τα αρσενικά και θηλυκά όργανα μετατρέπονται σε φύλλα ή τουλάχιστον αποκτούν πράσινο χρώμα. Από αυτό το σημείο δεν μπορούν πλέον να σχηματιστούν καρποί. Στα φυτά ανακόπτεται η ανάπτυξη. Αυτά τα συμπτώματα είναι αρκετά σαφή και δεν μπορεί να μπερδευτούν με συμπτώματα άλλης ασθένειας.(Προσοχή το λίγο κοκκίνισμα ειδικά στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης των φυτών οφείλεται στο κρύο και δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι είναι σύμπτωμα στόλμπουρ.)
Ο κύκλος της ασθένειας:
Τα πολυετή ή τουλάχιστον τα χειμερινά ποώδη φυτά είναι πηγές μόλυνσης και από αυτή την άποψη οι πατάτες παίζουν πιθανόν τον σημαντικότερο ρόλο. Τα φυτοπλάσματα μεταδίδονται κυρίως με τα τζιτζικάκια και στην πατάτα επίσης μεταδίδονται με τους κονδύλους.
Έλεγχος:

- απομόνωση των φυτών πατάτας

- χημικός έλεγχος των εντόμων-φορέων (τζιτζικάκια) δεν χρειάζεται συνήθως.

Παθολογία – Βακτήρια

Βακτηριακό έλκος

Συνήθης οργανισμός: Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis, syn. Corynebacterium michiganense.

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος των ξενιστών του C. michiganensis περιλαμβάνει την τομάτα, πιπεριά και διάφορα άγρια σολανώδη είδη.

Εμφάνιση και σημασία:
Το βακτηριακό έλκος είναι μία σοβαρή ασθένεια που απαντάται παγκοσμίως. Η εμφάνισή του είναι σποραδική αλλά μπορεί να είναι πολύ καταστρεπτική. Όλοι οι τύποι της καλλιέργειας τομάτας είναι επιρρεπείς σε σοβαρές απώλειες. Ο C. michiganensis έχει καταχωρηθεί στη λίστα EPPO των παθογόνων που είναι σε καραντίνα.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Το κύριο σύμπτωμα της ασθένειας είναι η μάρανση των φυτών. Το πρώτο σύμπτωμα είναι η μάρανση των φύλλων, συχνά στην μία πλευρά μόνο. Οι ιστοί των αγγείων κηλιδώνονται και από τα προσβεβλημένα στελέχη μπορεί να εκκρίνεται κίτρινο υγρό. Η εντεριώνη επίσης αποχρωματίζεται και γίνεται αλευρώδης. Η μάρανση των φύλλων συνοδεύεται από φωτεινές ραβδώσεις που εκτείνονται από τον μίσχο κατά μήκος του στελέχους. Αργότερα οι ραβδώσεις μπορεί να σπάσουν και να δημιουργηθεί έλκος αλλά μπορεί και να μην δημιουργηθεί. Στο στέλεχος μπορεί να σχηματιστούν δευτερογενείς ρίζες. Στους καρπούς δημιουργούνται κηλίδες με σχήμα σαν μάτι πουλιού: αλλοίωση καφέ χρώματος στο κέντρο που περιβάλλεται από άσπρο φωτεινό κύκλο. Αυτές οι κηλίδες έχουν διάμετρο 3-6 χιλιοστά.

Η μάρανση της τομάτας μπορεί επίσης να προκληθεί από τους μύκητες Verticilium albo-artum ή Fusarium oxysporum αλλά σ’ αυτές τις περιπτώσεις η εντεριώνη δεν αποχρωματίζεται και η κηλίδωση των ιστών του στελέχους δεν είναι και τόσο χαρακτηριστική. Αντί για μάρανση εμφανίζεται μόνο κιτρίνισμα ανάμεσα στα νεύρα. Στις θερμές τροπικές ή υποτροπικές περιοχές το βακτήριο Pseudomonas (Ralstomia) solanacearumμπορεί να προκαλέσει βακτηριακή μάρανση. Σ’ αυτή την περίπτωση οι ιστοί των εγγείων επίσης κηλιδώνονται αλλά αν κοπεί το στέλεχος εγκάρσια άσπρες έως κίτρινες μικρές σταγόνες παχύρρευστου υγρού εκκρίνονται από τις αγγειώδεις δεσμίδες. Αν ένα κομμάτι του στελέχους τοποθετηθεί στο νερό, εμφανίζεται γαλακτώδης ροή από κύτταρα του ξυλώματος. Οι κηλίδες που μοιάζουν με μάτι πουλιού δεν εμφανίζονται πάντα αλλά όταν εμφανίζονται αποτελούν σημαντική βοήθεια στην διάγνωση της ασθένειας.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Τα βακτήρια διαχειμάζουν στα υπολείμματα φυτών στο έδαφος, σε μολυσμένους πασσάλους και σπόρους. Σε περιοχές με ήπιο χειμώνα τα είδη των ξενιστών και τα φυτά εθελοντές προσφέρονται για την διαχείμαση των βακτηρίων. Η διασπορά μεταξύ των φυτών μπορεί να συμβεί με πιτσίλισμα νερού, μολυσμένα χέρια και εξοπλισμό κατά τη διάρκεια της μεταφύτευσης, του κλαδέματος και της συγκομιδής. Η υψηλή υγρασία ευνοεί την προσβολή. Τα βακτήρια μπορούν να εισέλθουν στο φυτό μόνο μέσω τραυματισμού.

Έλεγχος:

Δεν υπάρχουν μέτρα άμεσου ελέγχου. Οι καθαροί σπόροι και τα υγιή μεταφυτευμένα φυτά είναι η βάση για υγιή σοδειά:

- Οι καρποί από τους οποίους θα αποκτηθούν οι σπόροι πρέπει να είναι υγιείς,

- απολύμανση των σπόρων με υποχλωριούχο ασβέστιο ή υδροχλωρικό οξύ,

- απολύμανση του υποστρώματος, απολύμανση με ατμό στις γλάστρες και τους πασσάλους,

- αμειψισπορά,

- αποφυγή υπερβολικής άρδευσης,

- απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών,

- αποφεύγεται να αγγίζεται τα φυτά όταν είναι βρεγμένα (κατά την μεταφύτευση, καλλιέργεια, κλάδεμα, συγκομιδή),

- αν το βακτηριακό έλκος υπήρχε στον αγρό, οργώστε ώστε να επιταχυνθεί η αποσύνθεση των υπολειμμάτων των φυτών στο έδαφος.

Βακτηριακή στιγμάτωση και βακτηριακή κηλίδωση

Συνήθης οργανισμός: Pseudomonas syringae pv. tomato και Xanthomonas campestris pv. vesicatoria

Εύρος ξενιστών:
Στο εύρος των ξενιστών περιλαμβάνεται η τομάτα και άλλα σολανώδη είδη.
Εμφάνιση και σημασία:
Και οι δύο ασθένειες έχουν παγκόσμια εξάπλωση. Συμβαίνουν επίσης στην Τσεχία αλλά οι απώλειες δεν είναι πολύ σημαντικές.
Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Και τα δύο παθογόνα δημιουργούν στα φύλλα μικρές (1-3 χιλιοστά) καστανές νεκρωτικές κηλίδες οι οποίες συνήθως περιβάλλονται από κίτρινη άλω, και στα στελέχη και στους μίσχους ακανόνιστες καστανές κηλίδες. Οι κηλίδες μπορεί να ενώνονται και να δημιουργούν μεγάλες νεκρωτικές περιοχές και τα φύλλα μπορεί να έχουν σχισμένες άκρες και τελικά πεθαίνουν. Δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε και τα δύο βακτήρια από τα συμπτώματα των φύλλων. Και τα δύο βακτήρια μπορεί να προκαλέσουν κηλίδες στους καρπούς. Οι κηλίδες που οφείλονται στο βακτήριο P. syringae είναι μικρές (1-2 χιλιοστά), ανυψωμένες, σκούρες καφέ έως μαύρες, μερικές φορές με σκούρο πράσινο περίγυρο. Αντιθέτως, οι κηλίδες που οφείλονται στο βακτήριο X.campestris είναι μεγαλύτερες, καφέ, τραχείς, με ανυψωμένες άκρες αλλά βυθισμένο κέντρο.

Τα συμπτώματα στα φύλλα μπορεί να μπερδευτούν με τα στίγματα στα φύλλα που προκαλεί η σεπτόρια. Τα βακτήρια προσβάλλουν περισσότερο τα νεαρότερα φύλλα ενώ η σεπτόρια προσβάλλει τα μεγαλύτερα φύλλα. Στις βακτηριακές κηλίδες δεν εμφανίζονται πικνίδια.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Και τα δύο βακτήρια επιβιώνουν στους σπόρους και στα υπολείμματα των φυτών στο έδαφος για αρκετούς μήνες. Η υψηλή υγρασία είναι απαραίτητη για την διασπορά των βακτηρίων σε μια καλλιέργεια η οποία μπορεί να συμβεί με τις σταγόνες της βροχής ή το άγγιγμα των φυτών με μολυσμένα χέρια κατά τη διάρκεια της μεταφύτευσης, της καλλιέργειας, του κλαδέματος και της συγκομιδής. Ο τραυματισμός των ιστών είναι απαραίτητος για την είσοδο των βακτηρίων. Για το βακτήριο P. syringae άριστες είναι οι χαμηλές θερμοκρασίες (18-24 °C), ενώ το βακτήριο X. campestris χρειάζεται υψηλότερες θερμοκρασίες (24-30 °C).

Έλεγχος:

Δεν υπάρχουν μέτρα για άμεσο και αποτελεσματικό έλεγχο της ασθένειας. Υγιείς σπόροι και μεταφυτευμένα φυτά είναι η βάση για μία υγιή καλλιέργεια.

- Οι καρποί από τους οποίους θα αποκτηθούν οι σπόροι πρέπει να είναι υγιείς,

- απολύμανση των σπόρων με υποχλωριούχο ασβέστιο ή υδροχλωρικό οξύ,

- απολύμανση του υποστρώματος, απολύμανση με ατμό στις γλάστρες και τους πασσάλους,

- αμειψισπορά,

- απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών,

- αν η προσβολή από το βακτήριο υπήρχε στον αγρό, οργώστε ώστε να επιταχυνθεί η αποσύνθεση των υπολειμμάτων των φυτών στο έδαφος,

- η χρήση μυκητοκτόνων χαλκού μπορεί να βοηθήσει για να διατηρηθούν τα φυτά υγιή.

Παθολογία – μύκητες

Περονόσπορος

Συνήθης οργανισμός: Phytophthora infestans

Εύρος ξενιστών:
Η τομάτα και η πατάτα μπορεί να προσβληθούν σοβαρά.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Τα τυπικά συμπτώματα του περονόσπορου είναι καφέτιασμα και νέκρωση των φύλλων και καφέ ξηρή σήψη στους καρπούς.

Τα πρώτα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται στις άκρες των φύλλων, όπου οι σταγόνες του νερού παραμένουν περισσότερο, ως ακανόνιστες διαποτισμένες με νερό κηλίδες. Η νέκρωση των φύλλων προχωρά πολύ γρήγορα συνήθως χωρίς να κιτρινίζουν και τα φυτά μπορεί να καταστραφούν εντελώς μέσα σε μερικές ημέρες. Το πρωί ή μετά από μακρά υγρή περίοδο στην κάτω πλευρά των φύλλων μεταξύ του υγιούς και του νεκρωμένου ιστού φαίνεται το άσπρο χνούδι των σποριαγγειοφόρων.

Οι βλαστοί και οι μίσχοι μπορεί επίσης να προσβληθούν με αποτέλεσμα να εμφανίζουν σκούρες καφέ κηλίδες.

Οι προσβεβλημένοι καρποί φέρουν σκούρες ελαιώδεις κηλίδες οι οποίες μπορεί να μεγεθυνθούν έως ότου να προσβληθεί ολόκληρος ο καρπός. Αρχικά η σήψη είναι αρκετά ξηρή αλλά μετά από δευτερογενή προσβολή από άλλους μικροοργανισμούς μπορεί να εξελιχθεί σε υγρή σήψη. Το άσπρο χνούδι των σποριαγγειοφόρων μπορεί επίσης να εμφανιστεί και στους καρπούς αν ο καιρός είναι κρύος και υγρός, συνήθως στο τέλος του καλοκαιριού.

Τα συμπτώματα του περονόσπορου μπορεί να μπερδευτούν με εκείνα της Altrernaria (αλτερναρίωσης). Οι κύριες διαφορές των κηλίδων της Altrernariaείναι οι εξής: οι κηλίδες είναι πιο σκούρες, συνήθως μικρότερες και κυρίως με εσωτερικούς ομόκεντρους δακτύλιους. Η Altrernaria συνήθως εμφανίζεται κατά την διάρκεια θερμότερων και ξηρότερων περιόδων από ότι ο περονόσπορος.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Ο μύκητας διαχειμάζει στους κονδύλους της πατάτας και τα φυτά πατάτας είναι πιθανόν η μόνη πηγή μόλυνσης. Η διαχείμαση των ωοσπορίων του μύκητα στα υπολείμματα των φυτών τομάτας δεν έχει αποδειχθεί ακόμη σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες. Από τις πατάτες και τα φυτά εθελοντές τα σποριάγγεια του μύκητα διασπείρονται στην τομάτα με τον άνεμο. Τα σποριάγγεια δημιουργούνται σε υψηλή υγρασία (90-100%) και θερμοκρασίες ανάμεσα στους 3-26 °C. Για προσβολή του ιστού η ύπαρξη νερού είναι απαραίτητη. Και η πάνω και η κάτω επιφάνεια του φύλλου μπορεί να μπορεί να προσβληθούν. Τα ζωοσπόρια του μύκητα τα οποία ελευθερώνονται από τα σποριάγγεια βλαστάνουν πιο γρήγορα στους 12-15 °C αλλά για περαιτέρω ανάπτυξη οι άριστες θερμοκρασίες είναι πάνω από 20 °C. Γι’ αυτό το λόγο οι κρύες νύχτες και οι θερμότερες ημέρες είναι ιδανικές για την ανάπτυξη του περονόσπορου. Αν η υγρασία δεν είναι τόσο υψηλή, το σποριάγγειο συμπεριφέρονται σαν κονίδιο, και αυτό σημαίνει ότι βλαστάνει από μία μόνο υφή. Θερμοκρασίες άνω των 30 °C δεν είναι ευνοϊκές για τον μύκητα.

Έλεγχος:

Η κύρια μέθοδος προστασίας είναι η χρήση αποτελεσματικών μυκητοκτόνων αλλά και μερικές άλλες μέθοδοι μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες.

Καλλιεργητικές πρακτικές:

- αποφυγή της καλλιέργειας σε υγρές περιοχές (κλειστές κοιλάδες, περιοχές δασών και υδάτινων επιφανειών), προτιμώνται οι ηλιόλουστες περιοχές, η ηλιακή ακτινοβολία χρειάζεται ειδικά το πρωί για να στεγνώνει τη δροσιά από τα φυτά,

- η φυτεία να διατηρείται όρθια και να υπάρχει ο ανάλογος χώρος μεταξύ των φυτών ώστε να επιτρέπεται η έλευση του αέρα,

- να αποφεύγεται η υπερβολική άρδευση,

- να αποφεύγεται η καλλιέργεια πατάτας στις περιοχές όπου καλλιεργείται τομάτα,

- να απομακρύνονται τα προσβεβλημένα φυτά,

- ποικιλίες: μερικές ποικιλίες είναι μερικώς ανθεκτικές στα φύλλα αλλά οι καρποί τους μπορεί να μολυνθούν. Συμβουλευτείτε τους προμηθευτές σπόρων.

- Χημικός έλεγχος: υπάρχουν ορισμένα συστηματικά μυκητοκτόνα τα οποία χρησιμοποιούνται εναντίον του περονόσπορου της τομάτας και είναι απαραίτητος ο σωστός χρόνος χρήσης τους ώστε να έχουμε θεραπεία. Μόλις ο μύκητας εισέλθει στην καλλιέργεια διασπείρεται συνεχώς αν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι η θεραπεία πρέπει να εφαρμοστεί πριν την πρώτη μόλυνση. Παρακολουθήστε την πρόγνωση του καιρού από το δεύτερο δεκαήμερο του Ιουνίου και εφαρμόστε το μυκητοκτόνο αν αναμένεται να έρθει υγρή περίοδος. Σε μερικές περιοχές υπάρχει σύστημα πρόβλεψης της εμφάνισης περονόσπορου. Αν χρησιμοποιούνται μυκητοκτόνα επαφής όλες οι επιφάνειες των φυτών ακόμη και το κάτω μέρος των φύλλων πρέπει να καλύπτονται με αυτά. Περίπου 800 λίτρα / εκτάριο (δηλαδή 80 λίτρα / στρέμμα) πρέπει να χρησιμοποιούνται ανάλογα με το ύψος και την ανάπτυξη των φυτών.

Αλτερναρίωση

Συνήθης οργανισμός: Alternaria solani

Εύρος ξενιστών: Πατάτα και τομάτα

Εμφάνιση και σημασία:
Η αλτερναρίωση συμβαίνει οπουδήποτε και να καλλιεργούνται οι τομάτες αλλά μόνο σε μερικές περιοχές μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα φυτά.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Τα τυπικά συμπτώματα σχηματίζονται στα φύλλα με τη μορφή μεγάλων (έως και 1 εκατοστό ή και ακόμη περισσότερο) σκούρων καφέ κηλίδων με ομόκεντρους δακτυλίους, οι οποίες μπορεί να ενωθούν για να σχηματίσουν μεγάλες νεκρωτικές ζώνες.

Οι κηλίδες μπορεί να καλύπτοντα από σκούρες κονιδιοφόρους με κονίδια. Οι κηλίδες μπορεί να περιβάλλονται από κίτρινο περίγυρο (κιτρίνισμα ιστού). Τελικά το μολυσμένο φύλλο μπορεί να πεθάνει. Τα παλιότερα φύλλα μολύνονται πρώτα. Στα στελέχη οι αλλοιώσεις είναι στην αρχή μικρές, σκοτεινές και ελαφρά βυθισμένες, αργότερα μεγαλώνουν και διαμορφώνονται ομόκεντροι δακτύλιοι. Σε μερικές περιπτώσεις όπου μολύνεται όλο το στέλεχος το φυτό πεθαίνει. Οι καρποί έχουν σκούρες καφέ έως μαύρες κηλίδες οι ποίες ξεκινούν από την πρόσφυση καρπού-κάλυκα. Στο αρχικό στάδιο προσβολής εμφανίζουν επίσης ομόκεντρους δακτυλίους και είναι αρκετά στεγνοί. Τελικά μπορεί να προσβληθούν από δευτερογενείς μικροοργανισμούς και γίνουν υγροί και να σαπίσουν. Συνήθως οι παλιότεροι καρποί προσβάλλονται στην αρχή της ωρίμανσης.

Περιστασιακά, τα συμπτώματα στα φύλλα μπορεί να μπερδευτούν με εκείνα που προκαλεί ο περονόσπορος- βλέπε παραπάνω.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Ο μύκητας A. solani συνήθως επιβιώνει στα φυτικά υπολείμματα και στα ζιζάνια, αν και σε περιοχές με ήπιους χειμώνες τα φυτά εθελοντές, η πατάτα και τα σολανώδη ζιζάνια μπορεί επίσης να τους ξενιστές για την διαχείμαση του μύκητα. Η έντονη δρόσος ή οι συχνές βροχές είναι απαραίτητες για άφθονη σποριογένεση. Θερμοκρασίες μεταξύ 25-30ºC είναι άριστες για την ανάπτυξη της ασθένειας.

Έλεγχος:

- αποφυγή της υπερβολικής άρδευσης,

- αμειψισπορά,

- χρήση υγιών σπόρων,

- κατάλληλη λίπανση,

- εφαρμογή μυκητοκτόνων, η οποία είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος ελέγχου.

Μυκητοκτόνα που χρησιμοποιούνται:

Ριζοκτονία

Συνήθης οργανισμός: διάφορα είδη των μυκήτων Pythium, Rhizoctonia, Fusarium, Alternaria και άλλων μυκήτων.

Εύρος ξενιστών:
Όλα αυτά τα είδη είναι αρκετά πολύφαγα-με λίγες εξαιρέσεις όλα τα είδη των λαχανικών και καλλωπιστικών, τα ζαχαρότευτλα και μερικά ζιζάνια μπορεί να είναι φυτά ξενιστές.

Εμφάνιση και σημασία:
Η ασθένεια εμφανίζεται οπουδήποτε καλλιεργούνται λαχανικά και ζαχαρότευτλα αλλά σοβαρές ζημιές μπορεί να γίνουν μόνο κάτω ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη της ασθένειας.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:
Τυπικά συμπτώματα είναι το μαλάκωμα και ο καστανός μεταχρωματισμός των υποκοτύλων και των ιστών της ρίζας μετά την επώαση. Τα προσβεβλημένο φυτό είτε καταρρέει ξαφνικά ή κιτρινίζει σταδιακά και σ’ αυτή την περίπτωση η ανάπτυξη του φυτού και του ριζικού συστήματος είναι πολύ μικρή. Η προσβολή πριν την επώαση έχει ως αποτέλεσμα καστανούς μεταχρωματισμούς των ιστών και ακολουθεί η επώαση. Ο ιστός μπορεί να καλύπτεται από μυκηλιακή ανάπτυξη διαφορετικού χρώματος.

Τα συμπτώματα που προκαλούνται από άλλα παθογόνα είναι πολύ παρόμοια και είναι πολύ δύσκολο να διαφοροποιηθούν.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Αυτά τα παθογόνα είναι είτε παθογόνα εδάφους (Pythium, Rhizoctonia, Fusarium) ή σπόρων (Alternaria).Τα παθογόνα του εδάφους προσβάλουν μόνο τις ρίζες και την βάση του στελέχους και διαβιώνουν στο έδαφος με την μορφή ωοσπορίων, σκληρωτίων ή χλαμηδοσπορίων, ενώ τα παθογόνα των σπόρων προσβάλουν όλα τα υπέργεια μέρη του φυτού και διαβιώνουν στα υπολείμματα των φυτών ως κονίδια. Εξαιτίας του μεγάλου εύρους των παθογόνων οι ασθένεια μπορεί να συμβεί κάτω από ποικίλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας εδάφους. Η κακή δομή του εδάφους, η όξινη αντίδραση, η κακή θρέψη όπως επίσης και η περίσσεια αζώτου, και η χαμηλή ένταση φωτός μαζί με την υψηλή θερμοκρασία είναι παράγοντες που προδιαθέτουν την ανάπτυξη της ασθένειας.

Έλεγχος:

- σπόρος υψηλής ποιότητας,

- απολύμανση του εδάφους, καλή δομή και ισορροπημένο pH,

- καλή καλλιεργητική πρακτική: κατάλληλο διάστημα μεταξύ των φυτών, ισορροπημένη λίπανση, συσχέτιση μεταξύ θερμοκρασίας και έντασης του φωτός, κατάλληλη άρδευση ώστε η επιφάνεια των φυτών να στεγνώνει γρήγορα,

- εφαρμογή μυκητοκτόνων.

Σεπτορίωση

Συνήθης οργανισμός: Septoria lycopersici
Εύρος ξενιστών: Τομάτα και άλλα σολανώδη είδη.

Εμφάνιση και σημασία:
Αυτή η ασθένεια εμφανίζεται παγκοσμίως και μπορεί να είναι η πιο καταστροφική για το φύλλωμα της τομάτας κάτω από ευνοϊκές συνθήκες. Στην Τσεχία οι απώλειες συνήθως δεν είναι πολύ σημαντικές.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Τα τυπικά συμπτώματα στα φύλλα εμφανίζονται με τη μορφή μικρών (2-3 χιλιοστά) κυκλικών, σκούρων κηλίδων με ανοιχτόχρωμο κέντρο. Αργότερα, στο κέντρο τα πυκνίδια που καταδύονται στον περιβάλλοντα ιστό διαμορφώνονται ως μικρά μαύρα στίγματα (μετά βίας ορατά από γυμνό μάτι – 0.2 χιλ.). Οι κηλίδες περιβάλλονται από κίτρινο περίγυρο (κιτρίνισμα ιστού). Εάν ο αριθμός των κηλίδων είναι μεγάλος, ενώνονται και διαμορφώνουν μεγάλες νεκρωτικές περιοχές και τελικά τα φύλλα πεθαίνουν και πέφτουν. Τα στελέχη, οι μίσχοι και οι κάλυκες μπορούν επίσης να μολυνθούν αλλά οι κηλίδες είναι μικρότερες. Η μόλυνση (προσβολή) προχωρά από το κατώτατο σημείο στα ανώτερα μέρη των φυτών. Οι μολύνσεις καρπών είναι σπάνιες. Τα συμπτώματα θα μπορούσαν να μπερδευτούν με εκείνα που προκαλούνται από βακτήρια – βλέπε παραπάνω. Συγκρίνοντας με τις κηλίδες που προκαλούνται από τον μύκητα Α. solani, οι κηλίδες που προκαλούνται από τον S. lycopersici είναι συνήθως μικρότερες, χωρίς ομόκεντρους δακτυλίους και περιέχουν πυκνίδια.

Ο κύκλος της ασθένειας:

Ο μύκητας S. lycopersici διαβιώνει κυρίως στα φυτικά υπολείμματα αλλά η διαβίωσή του στους πασσάλους και σε άλλο εξοπλισμό είναι επίσης δυνατή. Οι σπόροι είναι το μέσο για τη διασπορά σε μεγάλη απόσταση αλλά η σημασία τους δεν είναι μεγάλη. Τα κονίδια που παράγονται από πυκνίδια είναι υπεύθυνα για τη διάδοση της ασθένειας που εξασφαλίζεται από τις σταγόνες νερού της βροχής και την υπερβολική άρδευση, και επίσης από την επαφή των εργαζομένων και του εξοπλισμού με την υγρή επιφάνεια των φυτών. Οι μεγάλες περίοδοι υψηλής σχετικής υγρασίας, υψηλότερων θερμοκρασιών (20-25°C) και υγρασίας φύλλων είναι ιδανικές για την ανάπτυξη της ασθένειας.
Έλεγχος:

- σπόροι ελεύθεροι παθογόνων,

- αμειψισπορά,

- γρήγορη ενσωμάτωση των υπολειμμάτων καλλιέργειας μετά από τη συγκομιδή ή την αφαίρεσή τους,

- αποφύγετε την υπερβολική άρδευση αν είναι δυνατόν ή εξασφαλίστε τον συγχρονισμό της,

- αποφύγετε τη μετακίνηση μέσα στην καλλιέργεια όταν τα φυτά είναι υγρά,

- πασσάλωση των φυτών,

- η εφαρμογή μυκητοκτόνου είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος ελέγχου.

Φαιά ή τεφρά σήψη

Συνήθης οργανισμός: Botryotinia fuckeliana (Botritis cinerea)
Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών του μύκητα B. fuckeliana είναι αρκετά μεγάλο: λαχανικά, φράουλες, σταφύλια, καλλωπιστικά.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο B. fuckeliana βρίσκεται παντού. Ακόμα και όταν δεν είναι ένα μολυσματικό παθογόνο, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές όταν τα φυτά τραυματίζονται ή εξασθενίζουν από δυσμενείς συνθήκες.

Συμπτώματα και ασθένειες που συγχέονται:

Το πιο κοινό σύμπτωμα που προκαλείται από τον Β. fuckeliana στις τομάτες είναι ανοιχτόχρωμοι δακτύλιοι στην επιφάνεια των καρπών. Αυτοί οι δακτύλιοι μπορούν να εμφανιστούν και στους πράσινους και στους ώριμους καρπούς. Σε αυτήν την περίπτωση δεν υπάρχει καμία πραγματική ζημιά των καρπών επειδή ούτε η γεύση τους ούτε η διάρκειά τους αλλάζει.

Είναι μόνο θέμα εμφάνισης. Σημαντικότερη είναι η πραγματική σήψη των καρπών, η οποία συνήθως ξεκινάει από την άκρη των μίσχων. Αυτή η σήψη είναι αρκετά υγρή και σε μεταγενέστερα στάδια εμφανίζεται φαιά (γκρίζα) στην επιφάνεια. Στο τελικό στάδιο εμφανίζονται μαύρα μικρά (3 χιλ.) σκληρώτια. Στο στέλεχος εμφανίζονται μεγάλες νεκρώσεις με την φαιού (γκρίζου) χρώματος ανάπτυξη των κονιδιοφόρων. Το τμήμα του στελέχους πάνω από τη νέκρωση πεθαίνει.

Τα συμπτώματα που προκαλούνται από τον Β. fuckeliana είναι αρκετά συγκεκριμένα εξαιτίας της γκρίζας αύξησή τους, αλλά οι δακτύλιοι στους καρπούς συχνά συγχέονται με τους δακτυλίους που προκαλούνται από μερικούς ιούς. Στην περίπτωση των ιών είναι συχνές οι παραμορφώσεις των καρπών και οι δακτύλιοι.

Ο κύκλος της ασθένειας:
Ο μύκητας διαβιώνει είτε στα φυτικά υπολείμματα ως μυκήλιο είτε σε διάφορα υποστρώματα ως σκληρώτια και επίσης σε διάφορα νεκρά μέρη ζωντανών φυτών. Έτσι, μπορεί να ειπωθεί ότι κάποια πηγή μόλυνσης είναι πάντα παρούσα στην καλλιέργεια. Ο Β. fuckeliana ως αδύναμο παθογόνο δεν είναι συνήθως ικανός να εισέλθει σε άθικτους ιστούς αλλά χρειάζεται κάποιος τραυματισμός των ιστών για να μπορεί να εισέλθει. Τα αδύναμα φυτά εξαιτίας της χαμηλής έντασης του φωτός και τον κρύο καιρό είναι πιο ευαίσθητα στη μόλυνση. Οι μολύνσεις (προσβολές) είναι σημαντικότερες κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου, του χειμώνα και αρχές της άνοιξης στα θερμοκήπια, αλλά εάν το καλοκαίρι ο καιρός είναι κρύος και βροχερός, μπορεί να εμφανιστούν μολύνσεις και στον αγρό, επίσης.
Έλεγχος:

- η αύξηση της περιεκτικότητας σε ασβέστιο στο χώμα μειώνει την ευαισθησία των φυτών,

- κατάλληλες αποστάσεις μεταξύ των φυτών,

- ηλιόλουστη τοποθεσία,

- αποφύγετε την υπερβολική άρδευση οπουδήποτε είναι δυνατόν,

- εφαρμογή μυκητοκτόνων.

Εχθροί

Αφίδες

Η πράσινη αφίδα της ροδακινιας (Myzus persicae) και άλλα είδη.

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών της Μ. persicae είναι πολύ μεγάλο: πατάτα, ζαχαρότευτλο, πολλά καλλωπιστικά και λαχανοκομικά είδη.

Εμφάνιση και σημασία:
Η Μ. persicae είναι διαδεδομένη και στα θερμοκήπια και στον αγρό. Οι άμεσες ζημιές στα φυτά είναι συνήθως ελάχιστης σημασίας αλλά αυτό το είδος είναι φορέας σχεδόν 200 ιών των φυτών.

Συμπτώματα:
Τα συμπτώματα που προκαλούνται από τις αφίδες Μ. persicae δεν είναι συνήθως ορατά στα φυτά της τομάτας.

Περιγραφή του εχθρού:
Οι άπτερες αφίδες Μ. persicae είναι περίπου 2 χιλ. μακριές, πράσινες αλλά και κίτρινες προς κόκκινες. Η φτερωτή μορφή είναι κάπως μακρύτερη (3 χιλ.) εν μέρει μαύρη και με μαύρα στίγματα στην πίσω πλευρά.

Βιολογικός κύκλος:
Η Μ. persicae διαχειμάζει συνήθως ως αυγά στο χειμερινό ξενιστή (ροδακινιά) αλλά είναι επίσης δυνατό να διαχειμάζει στα θερμοκήπια ως ακμαίο. Από τα αυγά εκκολάπτεται η άπτερη μορφή. Μετά από μερικές γενιές στο χειμερινό ξενιστή γεννιέται η φτερωτή μορφή η οποία κινείται προς τους θερινούς ξενιστές (πατάτα, ζαχαρότευτλο, λαχανικά, καλλωπιστικά κ.λπ.). Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αυτή η αφίδα αναπαράγεται παρθενογενετικά. Στο τέλος του καλοκαιριού κινείται προς τους χειμερινούς ξενιστές και μετά από το ζευγάρωμα με τα αρσενικά τα θηλυκά γεννούν τα αυγά τους επάνω στο χειμερινό ξενιστή.

Έλεγχος:
Πολλά εντομοκτόνα χρησιμοποιούνται ενάντια στη Μ. persicae αλλά είναι αξιοσημείωτο ότι η διάδοση ιών στην καλλιέργεια της τομάτας σχεδόν δεν επηρεάζεται λόγω του μη έμμονου τρόπου μετάδοσής τους. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμία άμεση ζημιά στα φυτά της τομάτας από τις αφίδες, δεν είναι οικονομικά αποτελεσματική η εφαρμογή εντομοκτόνων. Η μόνη εξαίρεση είναι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των μεταφυτευμένων φυτών στα θερμοκήπια.

Θρίπες

Frankliniella occidentalis και άλλα είδη.
Εύρος ξενιστών: Το εύρος ξενιστών του θρίπα F. occidentalis είναι πολύ μεγάλο:πολλά είδη καλλωπιστικών, λαχανικών και ζιζανίων.
Εμφάνιση και σημασία:
Ο F. occidentalis είναι πολύ διαδεδομένος στα θερμοκήπια. Η σημασία του βρίσκεται στο γεγονός ότι φέρει τον ιό της μπρούτζινης κηλίδωσης της τομάτας (ιός TSWV). Είναι στον κατάλογο ΕΡΡΟ των εχθρών που είναι σε καραντίνα.
Συμπτώματα:
Τα συμπτώματα που προκαλούνται από τους θρίπες είναι συνήθως μετά βίας ορατά εάν ο αριθμός εντόμων είναι μικρός. Εάν ο πληθυσμός τους είναι πολυάριθμος, εμφανίζονται άσπρες (ασημένιες) κηλίδες στα φύλλα και τα λουλούδια. Τα ιδιαίτερα προσβεβλημένα μέρη των φυτών μπορεί να πεθάνουν.
Περιγραφή του εχθρού:
Οι θρίπες είναι πολύ μικρά έντομα περίπου1X0.2 χιλ. Τα ακμαία έχουν φτερά και έχουν χρώμα κίτρινο ή ανοικτό καφέ. Οι νύμφες είναι παρόμοιες με τα ακμαία αλλά είναι άπτερες. Άνθρωποι χωρίς εμπειρία δεν είναι δυνατό να διακρίνουν τα διάφορα είδη θριπών.
Βιολογικός κύκλος:
Τα θηλυκά γεννούν τα αυγά τους στους νεαρούς μαλακούς ιστούς των φυτών . Οι προνύμφες των δύο πρώτων εκδύσεων τρέφονται απομυζώντας τους ιστούς. Οι προνύμφες της τρίτης και τέταρτης έκδυσης δεν τρέφονται και ζουν καλυμμένες στο χώμα, τους οφθαλμούς, τα λουλούδια κ.λπ. Μπορούν να υπάρξουν 5 –7 γενεές κατά τη διάρκεια ενός έτους.

Για να είναι σε θέση οι προνύμφες να μεταδώσουν τον ιό TSWV πρέπει να τρέφονται από τα μολυσμένα φυτά. Εάν μόνο τα ακμαία τρέφονται από αυτά τότε δεν είναι ικανά να μεταδώσουν τον ιό. Ο τρόπος μετάδοσης είναι έμμονος, και αυτό σημαίνει ότι μόλις ο ιός εισέλθει στο σώμα του θρίπα πολλαπλασιάζεται εκεί και μπορεί να μεταδοθεί για μια πολύ μακριά χρονική περίοδο. Η μετάδοση του ιού TSWV είναι το κύριο πρόβλημα που δημιουργού οι θρίπες στις τομάτες αγρού.

Έλεγχος:
Ο έλεγχος του θρίπα είναι αρκετά προβληματικός λόγω της ανθεκτικότητάς του στα περισσότερα εντομοκτόνα. Η επισήμανση της θεραπείας και η άμεση μείωση πληθυσμών μπορούν να γίνουν με τις μπλε κολλώδεις παγίδες, οι οποίες προσελκύουν τους θρίπες.

Το πράσινο σκουλήκι των καρπών της τομάτας

στο βαμβάκι προσβάλλει τα καρύδια, στο καλαμπόκι προσβάλλει τα ωτίδια, Heliothis (Helicoverpa ) armigera

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών του πράσινου σκουληκιού της ντομάτας είναι αρκετά μεγάλο και από τα καλλιεργούμενα φυτά περιλαμβάνει το καλαμπόκι, την πατάτα, τα λαχανικά, τα όσπρια, τα καλλωπιστικά, και μερικά ζιζάνια.

Εμφάνιση και σημασία:
Tο πράσινο σκουλήκι της ντομάτας εμφανίζεται στη λεκάνη της Μεσογείου και σχετικά συχνά μεταναστεύει στις θερμότερες περιοχές της Τσεχίας ή μπορεί να παρουσιάζεται στα θερμοκήπια. Είναι ένα παράσιτο καραντίνας.

Συμπτώματα:
Οι κάμπιες τρέφονται συνήθως από τους ανώριμους καρπούς, προκαλούν βαθιές τρύπες και αποθέτουν εκεί τα περιττώματά τους. Να διατραφούν στα φύλλα έχει δευτερεύουσα σημασία μόνο.

Περιγραφή του εχθρού:
Το πράσινο σκουλήκι της τομάτας είναι ένα καφέ -κίτρινο λεπιδόπτερο με άνοιγμα φτερών μεταξύ 35–45χιλ. Τα θηλυκά μπορεί να είναι πιο σκουρόχρωμα με κοκκινωπή χροιά. Οι κάμπιες ποικίλλουν στο χρώμα αλλά αυτό είναι συνήθως ανοικτό πράσινο με πιτσιλιές χρώματος (σκούρο καφέ, καφέ, ροζ, καστανό) να διατρέχουν το σώμα τους. Το σώμα είναι τραχύ, και καλύπτεται από μικροσκοπικές βελόνες (ακίδες) και τις τρίχες. Η κάμπια περνά 6 στάδια. Το μήκος της πριν από το στάδιο της νύμφης είναι περίπου 40–45 χιλ.

Βιολογικός κύκλος:
Το πράσινο σκουλήκι της τομάτας μεταναστεύει από τη νότια Ευρώπη. Το θηλυκό γεννά τα αυγά του κυρίως στο καλαμπόκι, αλλά και στην τομάτα: προτιμά τα ακραία φυλλάρια, που περιβάλουν τα άνθή ή βρίσκονται κάτω από τον κάλυκα των πράσινων καρπών. Οι νέες κάμπιες μετά την εκκόλαψη αρχίζουν να διατρυπούν βαθιά τους πράσινους καρπούς. Στους ώριμους καρπούς εισέρχονται σπάνια. Στις συνθήκες της Τσεχίας το λεπιδόπτερο έχει 1 – 2 γενεές ετησίως (1η Μαΐου – Ιούνιο, 2 Αυγούστου – Σεπτέμβριο).

Έλεγχος:

- καταστροφή των φυτών που αποτελούν πηγή μόλυνσης (ζιζάνια),

- εντομοκτόνα ενάντια στις νεαρές κάμπιες.

Κομβονηματώδης

Ο Meloidogyne hapla, στις θερμότερες περιοχές και επίσης άλλα είδη (Μ. incognita, Μ. arenaria, Μ. javanica κ.λπ.)

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών όλων των ειδών Meloidogyne είναι πολύ μεγάλο συμπεριλαμβανομένων καλλιεργούμενων φυτών (ειδικά των λαχανικών που καλλιεργούνται για τη ρίζα τους), των καλλωπιστικών και των ζιζανίων.

Εμφάνιση και σημασία:
Στην Τσεχία ο νηματώδης Meloidogyne hapla εμφανίζεται στα λαχανικά που καλλιεργούνται για τη ρίζα τους (ριζωματώδη) στα αμμώδη εδάφη σε μικρές περιοχές ενώ η τομάτα καλλιεργείται από τους κηπουρούς μόνο, και έτσι η εμφάνιση μολυσμένων φυτών τομάτας στις εμπορικές καλλιέργειες είναι ιδιαίτερα απίθανη.

Συμπτώματα:
Στο υπέργειο μέρος των φυτών παρεμποδίζεται συνήθως η ανάπτυξη. Τα φυτά που προσβάλλονται πολύ νωρίς μπορεί ακόμη και να πεθάνουν. Χαρακτηριστικές κύστες (κόμβοι) αναπτύσσονται στις ρίζες. Αυτά τα συμπτώματα είναι αρκετά χαρακτηριστικά.

Περιγραφή του εχθρού:
Οι νηματώδεις του γένους Meloidogyne είναι πολύ μικροί, μη ορατοί με γυμνό μάτι. Στους κόμβους της ρίζας τα θηλυκά μπορούν να φανούν με τη χρήση μικροσκοπίου ως μικρά αχλαδόσχημα ζελατινώδη αντικείμενα. Η παρατήρηση των αρσενικών και των προνυμφών σε εκχύλισμα εδάφους δεν είναι εφικτή για άπειρα άτομα.

Βιολογικός κύκλος:
Ο Meloidogyne hapla διαχειμάζει ως αυγά στο χώμα. Οι προνύμφες-εισβολείς εκκολάπτονται σχετικά νωρίς (Απρίλιος) ανάλογα με την αυξανόμενη θερμοκρασία του εδάφους. Προσβάλουν τις ρίζες και προκαλούν το σχηματισμό κυστών (κόμβων). Μόλις τα αυγά που τοποθετούνται στον ειδικό ζελατινώδη σάκο προσκολλώνται σ’ αυτόν, το θηλυκό πεθαίνει. Τα αρσενικά πιθανών δεν χρειάζονται για την αναπαραγωγή επειδή τα περισσότερα είδη Meloidogyne είναι παρθενογενετικά. Δεν είναι ακόμα αρκετά σαφές πόσες γενεές μπορούν να αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια ενός έτους στις συνθήκες της Τσεχίας.

Έλεγχος:

- αμειψισπορά (φυτά που δεν είναι ξενιστές όπως τα δημητριακά πρέπει να συμπεριλαμβάνονται),

- να χρησιμοποιούνται ποικιλίες με μεγάλη ανθεκτικότητα στον Meloidogyne.

Χρυσονηματώδης

Globodera rostochiensis

Εύρος ξενιστών:
Το εύρος ξενιστών του νηματώδη των κυστών της πατάτας είναι αρκετά μικρό και περιλαμβάνει την πατάτα, την τομάτα, τη μελιτζάνας, και μερικά σολανώδη ζιζάνια.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο Globodera rostochiensis εμφανίζεται σχετικά πολύ συχνά στους αγρούς που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια πατάτας. Είναι σημαντικό παράσιτο (που βρίσκεται σε καραντίνα) της πατάτας αλλά η άμεση σημασία του για την τομάτα είναι αμφισβητήσιμη.

Συμπτώματα:
Δεν υπάρχουν σαφή συμπτώματα της προσβολής στην τομάτα με εξαίρεση την παρουσία μικρών λευκών έως καφετιών κυστών στις ρίζες.

Περιγραφή του εχθρού:
Οι νηματώδεις του γένους Globodera είναι πολύ μικροί, συνήθως μη ορατοί με γυμνό μάτι. Το μόνο στάδιο που είναι σχετικά εύκολα ορατοί, είναι η κύστη σε μια ρίζα, άσπρη στην αρχή, αργότερα καφέ, διαμέτρου περίπου 0,5 χιλ..

Βιολογικός κύκλος:
Οι κύστες του Globodera rostochiensis μπορούν να διαβιώσουν για αρκετά έτη στο έδαφος. Οι εκκρίσεις της ρίζας του πιθανού ξενιστή βοηθάνε στην εκκόλαψη των προνυμφών. Προσβάλουν τις ρίζες και αναπτύσσουν πάνω από δύο νεανικά στάδια για να γίνουν αρσενικοί ή θηλυκοί. Τα θηλυκά άτομα γονιμοποιούνται από τα αρσενικά και τα αυγά αναπτύσσονται μέσα στο σώμα τους που διαμορφώνουν τελικά τις κύστες.

Έλεγχος:

- η αμειψισπορά (εάν είναι δυνατόν, αποφύγετε την πατάτα και την ντομάτα στην ίδια αμειψισπορά),

- η πρόληψη της μόλυνσης των αγρών (πιστοποιημένος σπόρος πατάτας), αποφύγετε τη μεταφορά του μολυσμένου χώματος με μηχανήματα σε άλλους αγρούς κ.λπ.

- ο καπνισμός του εδάφους είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβός, προσπαθήστε να βρείτε μη μολυσμένους αγρούς.

Ο δορυφόρος της πατάτας

Leptinotarsa decemlineata

Εύρος ξενιστών:
Η πατάτα, η τομάτα, η μελιτζάνα και μερικά σολανώδη ζιζάνια είναι ξενιστές αλλά η πατάτα είναι αυτή που προτιμάει περισσότερο.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο δορυφόρος της πατάτας είναι ένας πολύ σημαντικός και διαδεδομένος εχθρός της πατάτας. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί στην τομάτα, αλλά η βλαπτικότητά του αμφισβητείται, τουλάχιστον στις συνθήκες της Τσεχίας.

Συμπτώματα:
Οι προνύμφες μπορούν να φάνε όλα τα φύλλα έτσι ώστε μόνο να μείνουν τα κύρια νεύρα. Οι πορτοκαλί προνύμφες με τα μαύρα πλευρικά στίγματα εμφανίζονται πάνω τους. Εάν οι προνύμφες παραμένουν τότε αυτά τα συμπτώματα δεν μπορούν να μπερδευτούν με οποιαδήποτε άλλα.

Περιγραφή του εχθρού:
Ο δορυφόρος της πατάτας έχει μήκος περίπου 1 εκατ., είναι στενόμακρος, με κίτρινη πλάτη με μαύρες διαμήκεις γραμμές, μαύρο κεφάλι και κοιλιά. Τα αυγά είναι πορτοκαλί, βαλμένα σε ομάδες στην κάτω πλευρά των φύλλων. Οι προνύμφες είναι πορτοκαλί με δύο σειρές από μαύρες πλευρικές κηλίδες και μαύρο κεφάλι. Έχουν μέχρι 1.5 εκατ. μήκος.

Βιολογικός κύκλος:
Το στάδιο του ακμαίου είναι αυτό που διαχειμάζει. Κατά τη διάρκεια του Μαΐου, ανάλογα με τις θερμοκρασίες,
πετούν στις καλλιέργειες. Μετά από αρκετές ημέρες γεννούν τα αυγά τους σε ομάδες στην κάτω πλευρά των φύλλων. Οι προνύμφες που έχουν εκκολαφθεί τρώνε τα υπόλοιπα των αυγών στην αρχή αλλά στην συνέχεια τρέφονται με φύλλα. Τελικά οι προνύμφες γίνονται νύμφες στο έδαφος. Στις θερμότερες περιοχές ο δορυφόρος της πατάτας έχει συνήθως δύο γενιές, μερικές φορές εμφανίζεται και τρίτη αλλά δεν ολοκληρώνεται.

Έλεγχος:

- σε μικρές εκτάσεις και υπό χαμηλή πίεση προσβολής ο καλύτερος τρόπος είναι να συλλεχθούν οι δορυφόροι πριν γεννήσουν τα αυγά τους,

- τα εντομοκτόνα κατ’ εξαίρεση μπορεί να εφαρμοστούν στην τομάτα.

Τετράνυχος

Tetranychus urticae

Εύρος ξενιστών:
Ο τετράνυχος είναι εξαιρετικά πολυφάγος εχθρός και προσβάλει τα καλλωπιστικά, το λυκίσκο, μερικά λαχανικά κ.λπ.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο τετράνυχος είναι πολύ σημαντικός στις τομάτες θερμοκηπίου κυρίως, στις υπαίθριες καλλιέργειες της Τσεχίας όταν εμφανίζεται δεν επιφέρει συνήθως σημαντικές απώλειες.

Συμπτώματα:
Τα πρώτα συμπτώματα αναπτύσσονται υπό μορφή μικρών (1 χιλ. ή λιγότερο) κίτρινων γωνιωδών κηλίδων στα φύλλα. Τα βαριά προσβεβλημένα φύλλα γίνονται κίτρινα, νεκρώνονται και καλύπτονται από ένα πολύ λεπτό ιστό αράχνης που προστατεύει τα άκαρεα. Τα σοβαρά προσβεβλημένα φυτά παρουσιάζουν καθυστερημένη ανάπτυξη και τα άνθη τους στεγνώνουν.

Περιγραφή του εχθρού:

Οι τετράνυχοι είναι πολύ μικροί (0.4 – 0.6 χιλ. μήκος), κίτρινοι, πράσινοι ή κοκκινωποί, ωοειδούς σχήματος. Έχουν τρία (προνύμφες) ή τέσσερα ζευγάρια πορτοκαλί ποδιών και έξι σειρές μαστίγια στην πλάτη τους. Τα αυγά τους είναι πολύ μικρά, σφαιρικά, στο χρώμα του άχυρου και είναι γυαλιστερά. Και τα τέλεια άτομα και τα ατελή έχουν μυζητικά στοματικά μέρη.

Βιολογικός κύκλος:
Το θηλυκό είναι ένα στάδιο διαχείμασης στον αγρό, στα θερμοκήπια ο τετράνυχος αναπτύσσεται συνεχώς χωρίς να διαχειμάζει. Σε όλα του τα στάδια ο τετράνυχος βλάπτει τα φύλλα απομυζώντας την κάτω πλευρά των φύλλων, στην οποία γεννά επίσης τα αυγά. Ο κύκλος ζωής είναι αρκετά περίπλοκος έχει 7 στάδια από τα οποία μόνο μερικά είναι ικανά να μετακινηθούν. Σε υψηλή θερμοκρασία (25 -30 °C) η ανάπτυξη από το αυγό στο ενήλικο διαρκεί 8 -10 ημέρες μόνο. Κατά τη διάρκεια ενός έτους, αναπτύσσονται διάφορες γενιές (7–9 στον αγρό, πάνω από 20 στα θερμοκήπια). Ο ζεστός, ξηρός καιρός βοηθάει την αύξηση των πληθυσμών.

Έλεγχος:

- η εφαρμογή ακαρεοκτόνων στις υπαίθριες καλλιέργειες δεν χρειάζεται συνήθως. Χρησιμοποιήστε τα μόνο όταν υπάρχει σοβαρός λόγος (βαριά προσβολή, ζεστός και ξηρός καιρός, εξάπλωση πληθυσμού), διαφορετικά θα καταστρέψετε επίσης τους φυσικούς εχθρούς των ακάρεων (αρπακτικά άκαρεα, αρπακτικοί θρίπες).

Ζιζάνια

Λουβουδιά

Όνομα ζιζανίου: Λουβουδιά (Chenopodium album)

Οικογένεια: Chenopodiaceae

Βιολογία:

Ετήσιο, μόνικο, αναπαράγεται με σπόρους και έχει πασσαλώδη ρίζα. Τα νεαρά μέρη του φυτού έχουν λευκό επίχρισμα (κηρώδεις ουσίες) στην πάνω επιφάνειά τους. Εμφανίζεται σχεδόν σε όλα τα εδάφη, προτιμώντας τα εύθρυπτα, πλούσια σε άζωτο και πλούσια σε οργανική ουσία πηλώδη και αμμώδη εδάφη.
Περίοδος φυτρώματος:  τέλος άνοιξης-φθινόπωρο.
Κοτυληδόνες: μακριές, λεπτές, στρογγυλεμένες μπροστά, κοκκινωπές στην κάτω πλευρά, με λευκό επίχρισμα.
Φύλλα:οβάλ προς τριγωνικά, λογχοειδή και όχι πλατιά, με μακρύ μίσχο, χρώματος ανοιχτό γαλαζοπράσινο, άνισα οδοντωτά και εναλλασσόμενα
Βλαστός:Πολυπλευρικός (φέρει αυλακώσεις), έχει όρθια έκφυση, και φτάνει μέχρι 150 εκατ. ύψος.
Άνθος:  δυσδιάκριτο, πρασινωπό, ταξιανθία φόβη.
Περίοδος άνθισης: μέσα καλοκαιριού-φθινόπωρο.
Καρποί και σπόροι:οι καρποί είναι μικροί (1,4 χιλ.), ετεροθαλικοί, στρογγυλοί, φακοειδείς, οι σπόροι είναι μικροί 0,8 χιλ., χρώματος μαύρου αλλά και καφέ ή κιτρινωπό.
Σπόροι ανά φυτό:  3.000 (200 – 20.000).

Εμφάνιση και σημασία:
Αυτό το ζιζάνιο είναι ένα χαρακτηριστικό ζιζάνιο περιοχών της Ευρώπης με ηπειρωτικό κλίμα. Εάν το έδαφος είναι αρκετά πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία το σώμα του ζιζανίου μπορεί να είναι εξαιρετικά μεγάλο και μπορεί να ξεπεράσει τα κανονικά φυτά της καλλιέργειας. Αυτός ο κίνδυνος αυξάνεται, όταν έχει η ποικιλία που καλλιεργείται έχει μια σχετικά μικρή βλαστική περίοδο. Η μεγάλη πράσινη βιομάζα αυτού του ζιζανίου μπορεί να προκαλέσει επίσης προβλήματα συγκομιδής.

Έλεγχος:
Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους. Το προστατευτικό στρώμα με τα οργανικά υλικά όπως το άχυρο ή με τα πλαστικά φύλλα αλουμινίου μπορεί να είναι ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβό.

Μηχανικός έλεγχος: Μηχανικός έλεγχος ζιζανίων –σκαλιστήρι μεταξύ των σειρών χρησιμοποιώντας παθητικό ή περιστροφικό σκαλιστήρι είναι δυνατό στα πρώτα στάδια των φυτών και όταν τα φυτά δεν έχουν ενωθεί μεταξύ τους.

Χημικός έλεγχος: Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Λαπάτσα

Όνομα ζιζανίου: Λαπάτσα (Persicaria lapathifolia, syn. Polygonum lapathifolium)

Οικογένεια: Polygonaceae

Περίληψη:
Το ζιζάνιο P. lapathifolia είναι διαδεδομένο παγκοσμίως. Αρκετά σπάνιο είναι μόνο στη Νότια Αμερική. Στην κεντρική Ευρώπη εμφανίζεται από τις πεδινές έως τις ορεινές περιοχές, ειδικά στις υγρές περιοχές, κοντά σε λίμνες, όχθες ποταμών, σε ακατέργαστα εδάφη, στις άκρες του δρόμου, και επίσης στο καλλιεργήσιμο έδαφος. Είναι ένα επιβλαβές ζιζάνιο για τα φυτά που καλλιεργούνται για τη ρίζα τους, τα λαχανικά και άλλες γραμμικές καλλιέργειες, ειδικά στους αρδευόμενους αγρούς. Σε αυτούς τους βιότοπους αυξάνεται γρήγορα, και ανταγωνίζεται έντονα την καλλιέργεια. Αυτό το είδος μπορεί να βρεθεί επίσης και στις καλλιέργειες δημητριακών.

Βιολογία: Ετήσιο είδος ζιζανίου με υψηλή ποικιλομορφία.
Περίοδος φυτρώματος:κατά τη διάρκεια της άνοιξης όταν η εδαφολογική θερμοκρασία αυξάνεται, μπορεί να συμβεί μαζική βλάστηση από βάθος περίπου 3 εκατ.
Περιοχή και έδαφος:Η λαπάτσα εμφανίζεται ειδικά στις υγρές περιοχές, κοντά σε λίμνες, όχθες ποταμών, σε ακατέργαστα εδάφη, στις άκρες του δρόμου, και επίσης στο καλλιεργήσιμο έδαφος.
Φύλλα: Τα φύλλα είναι εναλλασσόμενα, με πτερωτά νεύρα, με μέγιστο πλάτος στο 1/3 του λογχοειδούς φύλλου, μειούμενο λογχοειδώς σε έναν κοντό μίσχο.
Φυτό: Οι βλαστοί διακλαδίζονται, είναι πλάγιοι έως όρθιοι, (10 -) 20 – 80 (-180) εκατ. ύψος.
Άνθος: Τα άνθη είναι πρασινωπά, άσπρα ή ρόδινα σε επιμήκεις στάχυς. 6 στήμονες και 2 στύλοι χωρίζονται στη βάση.
Περίοδος άνθισης: Τα φυτά ανθίζουν από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο.
Καρποί και σπόροι:Οι καρποί έχουν διάμετρο 2-3 χιλ., είναι αμφίκοιλοι, λείοι γυαλιστεροί και επίπεδοι.
Σπόροι ανά φυτό:κάθε φυτό μπορεί να παράγει 800 – 850 αχαίνια, τα οποία έχουν χαμηλό ποσοστό βλάστησης μετά την ωρίμανση.

Εμφάνιση και σημασία:
Η λαπάτσα είναι διαδεδομένη παγκοσμίως. Αρκετά σπάνια είναι μόνο στη Νότια Αμερική. Στην κεντρική Ευρώπη εμφανίζεται από τις πεδινές στις ορεινές περιοχές, ειδικά στις υγρές περιοχές, κοντά σε λίμνες, όχθες ποταμών, σε ακατέργαστα εδάφη, στις άκρες του δρόμου, και επίσης στο καλλιεργήσιμο έδαφος.

Έλεγχος:
Είναι ένα επιβλαβές ζιζάνιο για τα φυτά που καλλιεργούνται για τη ρίζα τους, τα λαχανικά και άλλες καλλιέργειες, ειδικά σε αρδευόμενους αγρούς. Αυτό το είδος μπορεί να βρεθεί επίσης στις καλλιέργειες δημητριακών.

Αγροτεχνικός έλεγχος: Η πρόληψη βασίζεται στο να αποκλείσουμε τη μόλυνση στους σπόρους, το λίπασμα, την κοπριά, κ.λπ.

Πολυκόμπι

Όνομα ζιζανίου: Πολυκόμπι (Polygonum aviculare)

Οικογένεια: Polygonaceae

Περίληψη:
Το πολυκόμπι P. aviculare είναι ένα κοσμοπολίτικο είδος, που εμφανίζεται σπάνια στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Στην κεντρική Ευρώπη μπορεί να βρεθεί από τις πεδινές στις ορεινές περιοχές. Προτιμά υγρές, αεριζόμενες τοποθεσίες πλούσιες σε περιεκτικότητα αζώτου. Παρά αυτό το γεγονός, μπορεί επίσης να αντέξει την συμπίεση. Βρίσκεται σε ακατέργαστα εδάφη, σε κομπόστες, καλυμμένο έδαφος, καλλιεργήσιμο έδαφος και στους κήπους, στα λιβάδια, στις άκρες του δρόμου, κ.λπ. Στους αγρούς μπορεί να βρεθεί σε όλους τους τύπους καλλιεργειών στο χαμηλότερο στρώμα. Η βλαπτικότητα αυτού του είδους δεν είναι πάρα πολύ μεγάλη.

Βιολογία: Ετήσιο είδος ζιζανίου
Περίοδος Φυτρώματος:αρχές της άνοιξης, μερικά φυτά που φύτρωσαν το φθινόπωρο μπορεί να επιζήσουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα αν είναι μαλακός
Περιοχή και έδαφος:Προτιμά υγρές, αεριζόμενες τοποθεσίες πλούσιες σε περιεκτικότητα αζώτου.
Φύλλα: τα φύλλα είναι στενόμακρα, ελλειπτικά-λογχοειδή, και εναλλασσόμενα, με ένα μεμβρανώδες περίβλημα πολυσχιδές στην άκρη.
Φυτό:Οι βλαστοί είναι έρποντες, λεπτοί, πολυάριθμοι, πολύ συχνά διακλαδιζόμενοι, κυανοπράσινοι, τα φύλλα είναι στενόμακρα, ελλειπτικά-λογχοειδή, εναλλασσόμενα, με ένα μεμβρανώδες περίβλημα πολυσχιδές στην άκρη.
Άνθος:Τα άνθη είναι άσπρα, ροζ ή κόκκινα, άμισχα, απομονωμένα ή 2-4 στις μασχάλες των φύλλων.
Περίοδος άνθισης:τα φυτά ανθίζουν από τον Ιούνιο μέχρι τα τέλη του φθινοπώρου
Καρποί και σπόροι: Οι καρποί (αχαίνια) είναι γωνιώδεις, καστανοί, θαμποί, κατά μήκος ραβδωτοί, όταν ωριμάζουν δεν υπερβαίνουν τον κάλυκα, με μήκος περίπου 2,5 χιλ..
Σπόροι ανά φυτό: μπορεί να παράγει 125 – 200 αχαίνια κατά μέσο όρο (αλλά και 2.000 αχαίνια)

Εμφάνιση και σημασία:
Το P. aviculare είναι ένα κοσμοπολίτικο είδος, που εμφανίζεται σπάνια στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Στην κεντρική Ευρώπη μπορεί να βρεθεί από τις πεδινές στις ορεινές περιοχές, ειδικά σε μέρη που κατοικούνται.

Έλεγχος: Στον αγρό μπορεί να βρεθεί σε όλους τους τύπους καλλιεργειών στο χαμηλότερο στρώμα. Η βλαπτικότητα αυτού του είδους δεν είναι πάρα πολύ μεγάλη.

Γκαλινσόγκα

Όνομα ζιζανίου: Γκαλινσόγκα (Galinsoga parviflora)

Οικογένεια: Asteraceae

Βιολογία:

Η γκαλινσόγκα είναι ένα ετήσια ζιζάνιο το οποίο εξαρτάται από τη ζέστη και το φως, είναι ευαίσθητο στον παγετό και έχει πασσαλώδες και πλούσιο ριζικό σύστημα.
Περίοδος φυτρώματος:από τα τέλη της άνοιξης κατά τη διάρκεια ολόκληρης της βλαστικής περιόδου.
Περιοχή και έδαφος: αγροί στους οποίους γίνεται σωστή λίπανση και αρδεύονται καλά, εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία και άζωτο.
Κοτυληδόνες: σπαθοειδής, ωοειδής οξύληκτες, με κοιλότητα στην κορυφή.
Φύλλα: αντίθετα, ωοειδή οξύληκτα, ανοικτού πράσινου χρώματος, οδοντωτά, τα χαμηλότερα φύλλα είναι έμμισχα, ενώ τα ανώτερα σχεδόν άμισχα.
Φυτό: με όρθια έκφυση, με διάφορες διακλαδώσεις, 10 - 80 εκατ. ύψος.
Άνθος:άνθος μικρό, σαν κουμπί με ένα κίτρινο τμήμα στο κέντρο σαν δίσκο και γύρω- γύρω άσπρα πέταλα.
Περίοδος άνθισης:  Μάιος έως τις πρώτες παγωνιές του φθινοπώρου.
Καρποί και σπόροι: μικρά αχαίνια (1 – 1,5 χιλ.) με πάππο.
Σπόροι ανά φυτό:  5.000 – 10.000
Εμφάνιση και σημασία:
Αυτό το είδος έχει κοσμοπολίτικη εμφάνιση. Καταλαμβάνει ειδικά ακατέργαστες περιοχές, αγρούς στους οποίους γίνεται σωστή λίπανση και άρδευση και κήπους στα πεδινά αλλά μπορούμε να το βρούμε επίσης και σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Είναι ένα σημαντικό ζιζάνιο των αγρών στους οποίους καλλιεργούνται λαχανικά.

Έλεγχος:
Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους. Το προστατευτικό στρώμα με οργανικά υλικά όπως το άχυρο ή με τα πλαστικά φύλλα αλουμινίου μπορεί να είναι ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβό.

Χημικός έλεγχος:Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Σκαρολάχανο

Όνομα ζιζανίου: Mercurialis annua

Οικογένεια: Euphorbiaceae

Βιολογία:

ζιζάνιο ετήσιο, δίοικο, αναπαράγεται από σπόρο, με πασσαλώδη ρίζα και δηλητηριώδη, δυσάρεστη μυρωδιά.
Περίοδος φυτρώματος: τέλος της άνοιξης έως τα τέλη του καλοκαιριού.
Περιοχή και έδαφος: εδάφη αμμώδη έως πηλώδη πλούσια σε οργανική ουσία και θρεπτικές ουσίες σε θερμές περιοχές.
Κοτυληδόνες: πλατιές έως στρόγγυλες οβάλ, επίπεδες στην άκρη, με ανοικτό πράσινο χρώμα και άσπρη νεύρωση.
Φύλλα: αντίθετα, έμμισχα , στενόμακρα-οβάλ, οξύληκτα, με τριχοφόρες άκρες.
Φυτά: συνήθως με όρθια έκφυση ή απλωμένα, με πυκνούς κόμβους, 10 -50 εκατ. ύψος.
Άνθος: κίτρινο-πράσινα, αρσενικά άνθη σε δέσμες με μακριούς μίσχους , θηλυκό άνθος άμισχο και μασχαλιαίο.
Περίοδος άνθισης: αρχές καλοκαιριού έως το φθινόπωρο.
Καρποί και σπόροι: οι καρποί είναι δύλοβες τριχωτές κάψες, οι σπόροι είναι μικροί (1,5 – 2 χιλ. μήκος), κίτρινοι-καφέ, ελαφριά στιλπνοί.
Σπόροι ανά φυτό: 1.000 – 2.000

Εμφάνιση και σημασία:

Εμφανίζεται σε αμμώδη εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία στα πεδινά, εδικά σε αρδευόμενα εδάφη. Είναι συχνό ζιζάνιο των όψιμα σπαρμένων καλλιεργειών στις οποίες αφήνονται μεγάλα διαστήματα ή φυτεμένων καλλιεργειών όπως τα λαχανικά. Είναι ιδιαίτερα συχνό στα θερμοκήπια.

Έλεγχος:

Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, μείωση της διάδοσης του ζιζανίου χρησιμοποιώντας ενδιάμεση καλλιέργεια στους κενούς χώρους του αγρού, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους. Το προστατευτικό στρώμα με τα οργανικά υλικά όπως το άχυρο ή με τα πλαστικά φύλλα αλουμινίου μπορεί να είναι ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβό.

Χημικός έλεγχος:Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Βλήτο τραχύ

Όνομα ζιζανίου: Βλήτο τραχύ(Amaranthus retroflexus)

Οικογένεια: Amaranthaceae

Βιολογία:

Ετήσιο ζιζάνιο αναπαράγεται με σπόρους, έχει πασσαλώδη ρίζα και πολυάριθμες δευτερεύουσες ρίζες.
Περίοδος φυτρώματος: τέλος της άνοιξης και ειδικά το καλοκαίρι.
Περιοχή και έδαφος: διαπερατά εδάφη στα πεδινά πλούσια σε οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία.
Κοτυληδόνες:στενόμακρες έως ωοειδείς, με κόκκινα χρωματισμένες τις κάτω επιφάνειες.
Φύλλα:ωοειδή, με μακρύ μίσχο, γαλαζο-πράσινα, οξύληκτα, με κοκκινωπή κάτω επιφάνεια.
Φυτό:με όρθια έκφυση, συνήθως ενιαία σπάνια διακλαδιζόμενα, χρώμα βλαστού πράσινο έως κοκκινωπό με κοντές τρίχες, μέχρι 100 εκατ. ύψος.
Άνθος:μικρό, δυσδιάκριτο, σε βοτρυοειδής ταξιανθίες σε πρασινωπές πυκνές δέσμες (βότρυς) στις άκρες μίσχων ή κλαδίσκων, άνθηση ακανθώδης.
Περίοδος άνθισης: καλοκαίρι έως αρχές φθινοπώρου.
Καρποί και σπόροι: ο καρπός είναι κάψα με έναν σπόρο μόνο, οι σπόροι είναι μικροί (1 – 1.2 χιλ.), φακοειδείς, μαύροι, λείοι, πολύ στιλπνοί.
Σπόροι ανά φυτό: 1.000 – 5.000
Εμφάνιση και σημασία:
Το κοινό βλήτο είναι ένα πολύ επικίνδυνο ζιζάνιο με ανθεκτικότητα σε ορισμένα ζιζανιοκτόνα. Είναι συχνό στις πεδινές περιοχές-στους κήπους, αγρούς κ.λπ., προτιμά εδάφη με υψηλό επίπεδο αζώτου.
Έλεγχος:

Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους. Το προστατευτικό στρώμα με οργανικά υλικά όπως το άχυρο ή με τα πλαστικά φύλλα αλουμινίου μπορεί να είναι ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβό.

Χημικός έλεγχος:Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Στελλάρια

Όνομα ζιζανίου: Στελλάρια (Stellaria media)

Οικογένεια:  Caryophyllaceae
Βιολογία:
Ετήσιο αναπαραγόμενο με σπόρους ζιζάνιο που συχνά διαμορφώνει πυκνή βλάστηση.
Περίοδος φυτρώματος: καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.
Περιοχή και έδαφος: προτιμά τα καλά, εύθρυπτα και πλούσια σε οργανική ουσία, θρεπτικά στοιχεία και υγρασία εδάφη.
Κοτυληδόνες: λογχοειδής, με χρώμα ανοικτό πράσινο, λεπταίνουν στο μίσχο.
Φύλλα:αντίθετα, μικρά, ωοειδή, τα κατώτερα φύλλα έχουν μίσχο.
Φυτό:με έρπουσα έκφυση, 5 – 30 εκατ. μήκος, δημιουργεί ρίζες στους κόμβους.
Άνθος:μικρό, άσπρο, σαν αστέρι.
Περίοδος άνθισης:  σχεδόν όλο το έτος.
Καρποί και σπόροι:οι καρποί είναι διαρρηκτή κάψα, οι σπόροι μικροί (1 χιλ.), με σχήμα φασολιού και χρώμα ανοικτό καφέ
Σπόροι ανά φυτό:  10.000 – 20.000.
Εμφάνιση και σημασία:
Η στελλάρια είναι ένα από τα πιο κοινά ζιζάνια στους κήπους, πολύ επικίνδυνη είναι στα θερμοκήπια, και επίσης στους αγρούς στις περισσότερες καλλιέργει
Έλεγχος:
Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους.

Χημικός έλεγχος:Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Υοσκίαμος

Όνομα ζιζανίου: Υοσκίαμος (Hyoscyamus niger)

Οικογένεια: Solanaceae

Βιολογία: ετήσιο, χειμερινό ή ακόμα και διετές ζιζάνιο αναπαραγόμενο με σπόρους με χοντρή κυλινδρική ρίζα, ιδιαίτερα δηλητηριώδες.
Περίοδος φυτρώματος:αρχές της άνοιξης.
Περιοχή και έδαφος:προτιμά τα εύθρυπτα, πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία εδάφη, των πεδινών περιοχών με ζεστό καλοκαίρι.
Κοτυληδόνες: λεπτές, ωοειδείς 3X8 χιλ., με κοντό μίσχο.
Φύλλα:επιμήκη-οβάλ, αυτά που είναι στη βάση έμμισχα, ενώ τα πιο πάνω εναλλασσόμενα, μεγάλα σφαιρικά, οδοντωτά, άμισχα, ωχρό-πράσινα με ανοικτά πράσινα νεύρα, με αδενώδεις τρίχες.
Φυτά:με όρθια έκφυση, ελαφρώς διακλαδιζόμενα με ξυλώδεις τρίχες, 20 – 100 εκατ. ύψος.
Άνθη:μεμονωμένα, κάλυκας κυπελλοειδής, πέταλα με χρώμα σκούρο κίτρινο με βιολετί νεύρα.
Περίοδος άνθισης: τέλος άνοιξης με αρχές φθινοπώρου.
Καρποί και σπόροι:ο καρπός είναι δύλοβη κάψα με κάλυμμα, οι σπόροι είναι μικροί (1,0 – 1,3 χιλ.), επίπεδοι, με σχήμα οβάλ έως νεφροειδείς, με χρώμα γκρίζο-καφέ έως γκρι ασημένιο.
Σπόροι ανά φυτό:μέχρι 8.000.

Εμφάνιση και σημασία:
Ο Υοσκίαμος είναι πολύ κοινός στην Ευρώπη, κυρίως στα πεδινά, εμφανίζεται σε ακατέργαστες τοποθεσίες, σε κομπόστες, σε κήπους και αγρούς, ειδικά στις γραμμικές καλλιέργειες, συνήθως σε εδάφη πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία και υγρασία.

Έλεγχος:
Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι γραμμικές καλλιέργειες, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους. Το προστατευτικό στρώμα με οργανικά υλικά όπως το άχυρο ή με τα πλαστικά φύλλα αλουμινίου μπορεί να είναι ευεργετικό αλλά είναι συνήθως πάρα πολύ ακριβό.

Χημικός έλεγχος: Ο Υοσκίαμος είναι δύσκολο να ελεγχθεί χημικά στην ντομάτα. Ο πληθυσμός του πρέπει ήδη να έχει μειωθεί στις προηγούμενες καλλιέργειες.

Περικοκλάδα

Όνομα ζιζανίου: Περικοκλάδα (Convolvulus arvensis)

Οικογένεια: Convolvulaceae

Η περικοκλάδα είναι ένα από τα συχνότερα ζιζάνια των αγρών αλλά εμφανίζεται τακτικά σε άλλες καλλιέργειες επίσης. Ένας λόγος για τη διάδοσή του μπορεί να είναι η εξαιρετική δυνατότητα βλάστησής του. Το ζιζάνιο χρειάζεται πολλή ηλιοφάνεια έτσι δεν αντέχει την μόνιμη σκίαση.

Βιολογία:

Η περικοκλάδα είναι ένα πολυετές δικοτυλήδονο τύπου G3 ζιζάνιο.
Περίοδος φυτρώματος:πολύ νωρίς το καλοκαίρι το σπορόφυτο αναπτύσσει βλαστούς και ρίζες που εκτείνονται κάθετα κάτω από το έδαφος ακόμη και σε 2-3 μέτρα βάθος. Οι κύριοι και δευτερεύοντες νεαροί βλαστοί και οι ρίζες καλύπτονται με βοηθητικούς οφθαλμούς. Από τους οφθαλμούς της κύριας ρίζας και τις παραφυάδες των πλευρικών ριζών, βλαστοί αναπτύσσονται πλευρικά και προς τα πάνω.
Φύλλα:τα φύλλα που βρίσκονται στο μίσχο έχουν μήκος 2-5 εκατ.. Είναι ωοειδή ή λογχοειδή. Οι άκρες των φύλλων είναι στρογγυλές, ή πιθανόν οξύληκτες.
Φυτό:ο βλαστός του ζιζανίου επάνω από το έδαφος είναι λεπτός και κυλινδρικός. Μπορεί να φθάσει τα 2 μέτρα σε μήκος. Ο βλαστός βρίσκεται στο έδαφος ή τυλίγεται γύρω από άλλα φυτά. Καλύπτεται με φύλλα.
Άνθος:τα άσπρα ή ρόδινα, ευωδιαστά και σχήματος κώνου άνθη εμφανίζονται στις αρχές Ιουνίου. Τα άνθη βρίσκονται είτα μεμονωμένα ή ζευγάρια σε ένα μακρύ ποδίσκο. Τα άνθη πτυχώνονται οριζόντια και η ανθοφορία είναι μέχρι το Σεπτέμβριο.
Καρποί:ο καρπός είναι κάψα χρώματος γκριζωπού και έχει δύο κοιλότητες όπου 4-6 καφέ ή μαύροι σπόροι μπορούν να βρεθούν που έχουν μήκος 3-5 χιλ.. Ο παραγωγικός ποδίσκος κάμπτεται.
Σπόροι: οι σπόροι είναι καφέ ή μαύροι και έχουν σχήμα αντι-ωοειδές. Το περίβλημά τους είναι σκληρό και έτσι είναι σε θέση να διατηρήσουν τη δυνατότητα βλάστησής τους για χρόνια στο έδαφος.
Σπόροι ανά φυτό: για 5-600.

Περίληψη: η ιδιαίτερη διάδοση του ζιζανίου δεν οφείλεται πραγματικά στον πολλαπλασιασμό του από το σπόρο αλλά στα όργανα πολλαπλασιασμού του κάτω από το έδαφος. Παρά αυτό το γεγονός κατά τη διάρκεια της βλαστικής περιόδου μπορούμε συνεχώς να συναντάμε τους βλαστάνοντες σπόρους του ζιζανίου - κυρίως όταν το έδαφος είναι ζεστό

Εμφάνιση και σημασία:

Η περικοκλάδα είναι ένα ευρέως διαδεδομένο ζιζάνιο σε όλο τον κόσμο. Εμφανίζεται συχνά στους αγρούς, στους οπωρώνες και τους κήπους λαχανικών, στους αμπελώνες και τους κήπους λουλουδιών. Η ζημιά που προκαλεί το ζιζάνιο είναι σοβαρή και περίπλοκη επειδή όχι μόνο απορροφά τα θρεπτικά στοιχεία από τα καλλιεργούμενα φυτά και παίρνει τη θέση τους αλλά το φύλλωμά του σκιάζει τα καλλιεργούμενα φυτά επίσης. Αφ' ετέρου, το ζιζάνιο τυλίγεται γύρω από το φυτό και εμποδίζει την ανάπτυξή του. Η βαθιά ρίζα του ζιζανίου καθιστά τα χαμηλότερα στρώματα του εδάφους ξηρά δεδομένου ότι απορροφά θρεπτικά στοιχεία από αυτό και τα αποθηκεύει στη ρίζα και το βλαστό του. Το ζιζάνιο προτιμά και χρειάζεται την ηλιοφάνεια αλλά ο βλαστός του που βρίσκεται επάνω από το έδαφος είναι πολύ ευαίσθητος στον παγετό. Ευδοκιμεί σε κάθε γόνιμο τύπο εδάφους (εκτός από την κινούμενη άμμο) και αναπτύσσεται πολύ γρήγορα στο συμπιεσμένο έδαφος.

Έλεγχος:
Στην περίπτωση νεαρών φυταρίων τα ετήσια μονοκοτυλήδονα και δικοτυλήδονα ζιζάνια είναι τα πλέον πιθανά να εμφανιστούν αλλά καθώς η φυτά της καλλιέργειας μεγαλώνουν τα πολυετή μονοκοτυλήδονα και δικοτυλήδονα ζιζάνια εξαπλώνονται επίσης. Οι συχνά χρησιμοποιούμενες μηχανικές μέθοδοι ενάντια στην περικοκλάδα (σκαλιστήρι, χρήση περιστροφικού καλλιεργητή, δισκοσβάρνα) αποδυναμώνουν ή καταστρέφουν ολοκληρωτικά το ζιζάνιο. Επειδή το ζιζάνιο διαδίδεται σχεδόν σε κάθε καλλιέργεια πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην καταστροφή του. Εάν είναι δυνατόν, η παρουσία του ζιζανίου πρέπει να είναι υπό έλεγχο πριν την καλλιέργεια των λαχανικών στον αγρό.

Αγροτεχνικός έλεγχος: το ζιζάνιο δεν προτιμά την σκίαση γιατί μαραίνεται εάν δεν λαμβάνει ηλιοφάνεια. Μπορούμε να εφαρμόσουμε κάλυψη εδάφους ως εργαλείο ελέγχου, παραδείγματος χάριν μαύρο πλαστικό στρώμα, φλοιούς, άχυρο ή να εφαρμόσουμε χλωρή λίπανση. Το γρήγορο κλείσιμο των σειρών (αυτό μπορεί να επιταχυνθεί με την εφαρμογή ανόργανη λίπανσης) νωρίς την άνοιξη μπορεί να καταστείλει την ανάπτυξη της μετέπειτα αναπτυσσόμενης περικοκλάδας.

Μηχανικός έλεγχος: οι συχνά και τακτικά χρησιμοποιημένες μηχανικές μέθοδοι, όπως σκαλιστήρι, χρήση περιστροφικού καλλιεργητή, δισκοσβάρνα και ελαφρύ όργωμα, αποδυναμώνουν ή καταστρέφουν το ζιζάνιο. Στις καλλιέργειες τομάτας οι μηχανικές μέθοδοι μπορεί να εφαρμοστούν στα πρώτα στάδια των φυτών και όταν τα φυτά δεν έχουν ενωθεί μεταξύ τους.

Χημικός έλεγχος: Η περικοκλάδα είναι δύσκολο να ελεγχθεί χημικά στην ντομάτα. Ο πληθυσμός του πρέπει ήδη να είναι υπό έλεγχο στις προηγούμενες καλλιέργειες.

Μουχρίτσα

Όνομα ζιζανίου: Μουχρίτσα (Echinochloa crus-galli)

Οικογένεια: Poaceae

Περίληψη:
Αυτό το είδος έχει κοσμοπολίτικη εμφάνιση. Καταλαμβάνει ειδικά τους ακατέργαστους βιότοπους στα πεδινά αλλά μπορούμε να το βρούμε επίσης σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Η μουχρίτσα προτιμά τα υγρά αμμώδη εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία, πρόσφατα βρέθηκε και σε πιο βαριά εδάφη. Αναπτύσσεται καλά στο καλλιεργήσιμο έδαφος, στους κήπους, και τις άκρες του δρόμου. Αυτό το είδος αποτελεί επιβλαβές ζιζάνιο στις γραμμικές καλλιέργειες (ριζωματώδεις καλλιέργειες, λαχανικά, αραβόσιτος

Βιολογία:

Είναι ένα ετήσιο, μονοκοτυλήδονο αγρωστώδες ζιζάνιο.
Περίοδος φυτρώματος: τέλος της άνοιξης
Περιοχή και έδαφος:η μουχρίτσα προτιμά τα υγρά αμμώδη εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία, πρόσφατα βρέθηκε και σε πιο βαριά εδάφη.
Φύλλα: Τα φύλλα είναι άτριχα, το γλωσσίδιο αντικαθίσταται από τις τρίχες, χωρίς ευδιάκριτο κεντρικό νεύρο.
Φυτό: 30 – 70 (10 – 100) εκατ. ύψος.
Άνθος:Ταξιανθία φόβη πράσινη έως καφέ-κόκκινη, τα σταχύδια έχουν 3–4 χιλ. μήκος, τα λέπυρα φέρουν τρίχες και ο χιτώνας καταλήγει σε άγανο.
Περίοδος άνθισης:Τα φυτά ανθίζουν από τον Ιούνιο μέχρι το φθινόπωρο
Καρποί και σπόροι:Οι καρποί είναι καρύοψη 2 χιλ. μήκους και 1.5 χιλ. πλάτος, κίτρινοι ή καφέ, λείοι.
Σπόροι ανά φυτό:παράγει χιλιάδες καρπούς, οι οποίοι αποχωρίζονται εύκολα από τη φόβη.

Εμφάνιση και σημασία:

Αυτό το είδος έχει κοσμοπολίτικη εμφάνιση. Καταλαμβάνει ειδικά τους ακατέργαστους βιότοπους στα πεδινά αλλά μπορούμε να το βρούμε επίσης σε μεγαλύτερα υψόμετρα.

Έλεγχος:
Αυτό το είδος είναι επιβλαβές ζιζάνιο στις γραμμικές καλλιέργειες (ριζωματώδεις καλλιέργειες, λαχανικά, αραβόσιτος). Αναπτύσσεται καλά στο καλλιεργήσιμο έδαφος, στους κήπους, και τις άκρες του δρόμου.

Αγροτεχνικός έλεγχος: Συστήνονται προληπτικά μέτρα ελέγχου: στις αμειψισπορές να έχουν χαμηλότερο μερίδιο οι καλλιέργειες ευρέων σειρών, να χρησιμοποιείται οργανικό λίπασμα απαλλαγμένο από ζωντανούς σπόρους.

Χημικός έλεγχος:Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: paraquat, metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Σετάρια

Όνομα ζιζανίου:Σετάρια (Setaria spp.)

-         Setaria glauca  (Σετάρια γλαυκόχρωμη)
-         Setaria viridis  (Σετάρια πράσινη)
-         Setaria verticullata  (Σετάρια σπονδυλωτή)
-         Setaria decipiens
-         Setaria italica  (ιταλικό κεχρί)

Οικογένεια: Poaceae

Τα ζιζάνια σετάρια είναι ετήσια κοσμοπολίτικα φυτά. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες– ανάλογα με το εδαφικό pH - τα διάφορα είδη εμφανίζονται μαζικά κατ’ εναλλαγή, ειδικά εάν το έδαφος είναι καλλιεργείται συνεχώς.

Βιολογία:

Τα είδη Setaria είναι ετήσια και μονοκοτυλήδονα. Είναι ετήσια Τ4 φυτά που εμφανίζονται στο τέλος του καλοκαιριού.
Περίοδος φυτρώματος: για τη βλάστηση των ειδών Setaria απαιτείται ηλιοφάνεια και ζεστό έδαφος. Το σημαντικότερο μέρος βλάστησης ξεκινά στις αρχές Μαΐου. Κατόπιν η ανάπτυξη επιταχύνεται αν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες.
Φυτά: Τα είδη Setaria μπορούν να φθάσουν σε 10-100 εκατ. ύψους ανάλογα με τις περιστάσεις. Η ρίζα τους είναι θυσανωτή. Αναπτύσσονται εντατικά σε άμμο-πηλώδες έδαφος.
Φύλλα:τα φύλλα είναι γκριζοπράσινα, αδύναμα και οξύληκτα. Η αξονική επιφάνειά τους είναι τραχιά. Τα φύλλα της Setaria verticillata  είναι πιο πλατιά. Η αξονική επιφάνεια και οι άκρες τους είναι πολύ τραχιές. Ο λοβός των χαμηλότερων φύλλων είναι συνήθως κοκκινωπός.
Άνθος:ταξιανθία φόβη, επιμήκης, κυλινδρική , με μήκος 4-6 εκατ.. Οι σκληρές τρίχες που ξεχωρίζουν από τη φόβη αποτελούν ενδεικτικό του είδους όπως στην περίπτωση της Setaria glauca  μπορούν να γίνουν αισθητές όταν τις αγγίζουμε προς την κάτω κατεύθυνση ενώ στα άλλα είδη Setaria μπορούν να γίνουν αισθητές όταν τις αγγίζουμε προς τα πάνω. Οι σκληρές τρίχες της τις Setaria verticillata είναι οδοντωτές, επίσης, έτσι κολλούν εύκολα στα ανθρώπινα ενδύματα που τις αγγίζουν.
Περίοδος άνθισης:ανθίζουν από τον Ιούνιο μέχρι τον Νοέμβριο. Τα άνθη και τα πράσινα μέρη καταστρέφονται από ήπιους παγετούς.
Σπόροι:η μορφή των σπόρων μοιάζει με αυγό που είναι επίπεδο από την πίσω πλευρά. Το χρώμα τους είναι γκρίζο ή κιτρινωπό καφετί. Έχουν 2-3 χιλ. μήκος.
Σπόροι ανά φυτό:εξαρτώνται από το στάδιο ανάπτυξης και το μέγεθος του ζιζανίου. Ποικίλλουν μεταξύ 200 και 1.500.

Εμφάνιση και σημασία:

ζιζάνια είναι διαδεδομένα στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Εμφανίζονται ιδιαίτερα στους αγρούς αλλά προκαλούν σημαντική ζημιά στις καλλιέργειες φρούτων, λαχανικών και σε κήπους λουλουδιών, κυρίως στις καλά λιπασμένες περιοχές. Στα εδάφη που εφαρμόζεται σκαλιστήρι οι σπόροι βλαστάνουν νωρίς λόγω του θερμού, υγρού χώματος. Αυτή η διαδικασία επιταχύνεται από την καλλιέργεια. Η Setaria glauca προτιμά τα όξινα έδαφή ενώ η Setaria viridis τα ασβεστώδη. Όλα τα είδη Setaria πολλαπλασιάζονται σε ουδέτερο έδαφος. Η Setaria decipiens εμφανίζεται σποραδικά στο αργιλώδες έδαφος. Τα ζιζάνια εμποδίζουν την ανάπτυξη των νέων καλλιεργούμενων φυτών. Τα είδη Setariaσυντελούν στην εξάτμιση σημαντικής ποσότητας ύδατος μειώνοντας έτσι τα αποθέματα νερού του εδάφους. Αυτό οδηγεί σε μεγάλες απώλειες, κυρίως κατά τη διάρκεια της ξηράς θερινής περιόδου.

Έλεγχος:

Αγροτεχνικός έλεγχος: μπορούμε αποτελεσματικά να εμποδίσουμε τη διάδοση των ζιζανίων στα κηπευτικά με εντατική εκμετάλλευση των περιοχών (δηλαδή η μία καλλιέργεια να ακολουθεί την άλλη) και με κανονική καλλιέργεια.

Μηχανικός έλεγχος:Τα (T4) φυτά εμφανίζονται στο τέλος καλοκαιριού στις λαχανοκομικές καλλιέργειες αλλά αυτά τα ζιζάνια μπορούμε να τα καταστρέψουμε (ή τουλάχιστον να εμποδίσουμε την δημιουργία σπόρων) με κανονική καλλιέργεια εδάφους (δηλαδή χρήση του περιστροφικού καλλιεργητή, σκαλιστήρι, ή συνδυασμό).

Χημικός έλεγχος: Εγκεκριμένα προσπαρτικά και προ- ή μετα- φυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με δραστικές ουσίες: metribuzine, napropamide, pendimethaline, ή trifluarine μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην τομάτα.

Αγρόπυρο

Όνομα ζιζανίου: Αγρόπυρο (Agropyron repens)

Οικογένεια: Poaceae

Είναι πολυετές, αγρωστώδες ζιζάνιο με ευρεία διάδοση, με υπόγεια, άσπρα ριζώματα. Απαντάται σχεδόν σε όλα τα εδάφη, ιδιαίτερα στα πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία, συνεκτικά εδάφη.

Βιολογία:

Είναι ένα πολυετές, μονοκοτυλήδονο ζιζάνιο, τύπου G₁.
Περίοδος φυτρώματος:συνεχώς κατά τη διάρκεια ολόκληρου του έτους από βάθος μέχρι 5 εκατ..
Κοτυληδόνες: μικρές, τυλιγμένες από την άκρη, συχνά κοκκινωπές στη βάση.
Φύλλα: μέχρι περίπου 5 χιλ. πλάτος, συχνά κάπως τυλιγμένα, με αυλακώσεις, κολεός φύλλων λείος, γενικά άτριχος, μικρά ωτίδια, γλωσίδιο πολύ κοντό μεμβρανώδες και οδοντωτό.
Φυτά : όρθιας έκφυσης, λεία, στρογγυλεμένα, από 20 εκατ. έως πάνω από 100 εκατ. ύψος.
Άνθος:πεπλατυσμένος στάχυς, με σταχύδια πολυανθή (από τέσσερα έως οκτώ άνθη) που βρίσκονται σε επίπεδο κάθετο της ράχης, τα λέπυρα είναι λογχοειδή και ο χιτώνας είναι αγανοφόρος.
Περίοδος άνθισης: καλοκαίρι, σπάνια κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου.
Καρποί και σπόροι: άσπρη-γκρι προς κιτρινωπή καρύοψη με μήκος περίπου 7 χιλ..
Σπόροι ανά φυτό: 50 σπόροι ανά στάχυ.

Περίληψη:
Το Αγρόπυρο είναι πολυετές, αγρωστώδες ζιζάνιο με ευρεία διάδοση, με υπόγεια, άσπρα ριζώματα.

Εμφάνιση και σημασία:

Το Αγρόπυρο βρίσκεται σε καλλιεργημένο και ακαλλιέργητο έδαφος σε όλο τον κόσμο, εκτός από τον ακραίο Βορρά και το νότο. Προτιμά τα ελαφριά χουμικά και αμμώδη εδάφη, αλλά αναπτύσσεται σε όλους τους τύπους εδαφών, με εξαίρεση της κινούμενη άμμο και τα έλη. Το Αγρόπυρο εμφανίζεται σαν ζιζάνιο στις πιο γεωργικές και κηπευτικές καλλιέργειες, και είναι ένα από τα πιο ολέθρια ζιζάνια στις αροτριαίες καλλιέργειες.

Έλεγχος:
Το Αγρόπυρο δεν πρέπει να υπάρχει στον αγρό όπου καλλιεργούνται τα λαχανικά. Εάν είναι δυνατόν, η παρουσία του πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο πριν από αυτές τις καλλιέργειες.

Προληπτικές μέθοδοι:Αυτές οι μέθοδοι ελέγχου στοχεύουν στη μείωση του αγρόπυρου κυρίως με την πρόληψη της ωρίμανσης και της διασποράς των σπόρων του ζιζανίου στο καλλιεργήσιμο έδαφος, η οποία γίνεται με τους σπόρους, το ζωικό λίπασμα, τις κομπόστες κ.λπ. Σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς, πολύς σπόρος αγρόπυρου βρίσκεται στους σπόρους δημητριακών, επειδή οι μη ώριμοι αλλά ζωντανοί σπόροι του ζιζανίου μένουν πάνω στα στάχυα, και είναι τόσο μεγάλοι όσο οι κόκκοι σιταριού.

Μηχανικές μέθοδοι: το όργωμα καλαμιών μετά από τη συγκομιδή της προηγούμενης καλλιέργειας και το σβάρνισμα μπορεί να εφαρμοστούν για τη μείωση του πληθυσμού του ζιζανίου.

Χημικές μέθοδοι: Το Αγρόπυρο μπορεί να ελεγχθεί στις καλλιέργειας τομάτας με τη χρήση εγκεκριμένων προ- ή μετα- φυτρωτικών ζιζανιοκτόνων με δραστικές ουσίες: paraquat, propaquizafop, και quizalofop-P-ethyl.

Dr Green

Τρίτη 13 Μαρτίου 2012

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ

Παραμόρφωση καρπών

Εχθροί

Ζιζάνια

Λουβουδιά

Όνομα ζιζανίου: Λαπάτσα (Persicaria lapathifolia, syn. Polygonum lapathifolium)

Πολυκόμπι

Βλήτο τραχύ